Mavzu: XVII asrdan XIX asrning yarmigacha tarbiya, maktab va pedagogik fikrlar

Mahmudxo’ja Behbudiy, Munavvar Qori, Abdulla Avloniy, Abduqodir Shakuriylarning yangi usul maktablarini tashkil etishdagi ma'rifatparvarlik xizmatlari
XX asrboshlarida Toshkent, Samarqand, Buxoro, Farg’ona vodiysishaharlarida o’nlab“usulijadid”maktablari ochildi. Unibitrganlar orasidanTurkistonmanaviy-marifiydunyosinimilliyuyg’onishiga kuchliijobiytasirqiladiganzabardastnamoyandalar yetshibchikdi. Ularning“birinchisi”, “Turkistonjadidlarining otasi”Mahmudxo’ja Behbudiydir. Mahmudxo’ja Behbudiy 1875 yilning 19 yanvarida Samarqand yaqinidagi Baxshitepa qishlog’ida ruhoniy oilasida dunyoga keldi.
Mahmudxo’ja Behbudiy 1911 yilda “Padarkush”nomli drama yozdi. Ubu asarida o’zining sevimli mavzusi — barchani ilm-marifatli bo’lishga chaqirish, ilmsizlik balosini daf qilish g’oyasini qalamga olgan.
Abdulla Avloniy (1878-1934) «Tarjimaiholi»da yozadi: «1900 yilda uylanib, oila boshlig’ibo’libqoldim. Shuyilda otamo’lib, o’gay onambilanbirukammeniqaramog’imda menga boqimbo’libqoldi. Buvaqtda butun oilaniboqmoquchunqishkunlarida hamishlamoqqa to’g’rikelganligidanquvvaimuhofazamo’rta darajada bo’lg’onholda madrasanitashlabchiqibketuvg’a to’g’rikeldi. Shuchoqlarda o’zimmehnatichida yashag’onlig’imdanboylarga va mullalarga qarshisherlaryoza boshladim. Madrasadanchiqibketsamhammaorifishlaridanchiqibketmadim. Turligazetalaro’qishga tutndim. Shulzamonlarda Rusiyaningturlishaharlarida chiqqanmatbuot – gazeta va jurnallarbilantanishib, o’qib, malumotmni orttra bordim. «Tarjimon» gazetasinio’qib, zamondan xabardorbo’ldim. Shulzamonda yerlixalqlar orasida eskilik — yangilik («jadid-qadim») janjaliboshlandi. Gazeto’quvchilarimullalarni «jadidchi» nomibilan ataredilar. Men ham shul jadidchilar qatoriga kirdim. 1904 yildan jadidchilar to’dasida ishlay boshladim. «Jadid maktabi» ochib, o’qituvchilik ham qildim....».


Foydalanilgan adabiyotlar:
1. HoshimovK., Nishonova S., Inomova M., HasanovR. Pedagogika tarixi. – T.: O’qituvchi, 1996.
2. Dolimov U. Milliy uyg’onish pedagogikasi. – T.: NOSHIR, 2012.
3. Atayeva N., Rasulova F., HasanovS. Umumiy pedagogika (Pedagogika tarixi). – T.: “Fan va texnoligiya”, 2011.
4. Hasanboyeva O. va boshqalar. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. – T.: “Fan va texnologiya” nashriyot, 2013.
5. J. Yo’ldoshev, S. Hasanov. Jadid tarbiyashunosligi asoslari. – T.: O’qituvchi, 1994.
6. A. Aliyev. Mahmudxo’ja Behbudiy. – T.: Yozuvchi, 1994.
7. Pedagogy and Practice: Teaching and Learning in Secondary Schools Leadership guide, Crown copyright 2004