|
Teoreyaning yaratilishi
Bunday assotsiatsiyalar ta’limiga bo’lgan zaruratni keltirib chiqaradiganlarni u o’zining ikki asarida ko’rsatib o’tdi. U "KerogIo 1e Soipyu oЈ apagk" asarida assotsiatsiya tashqil etishning amaliy rejasini ishlab chiqardi. Avval ouen bu assotsiatsiyaning yoki faqat ishsizlar koloniyasini tashqillashtirish haqida o’ylagan bo’lsa, keyinchalik sanoat tizimining tkdiq qayta to’zish zarurati fikri keldi. U o’sha davr sanoatini noto’g’ri deb tahrif qilgan birinchi sotsialist edi. Sanoat tizimi o’sha davrda Ouenning fikricha uchta noto’g’ri boshlanish asosida qurilgan: ishni ajratish uskunalariga, qaysiki rivojlanishni pasaytiradidiziqishlarning umumiy qarama-qarshiligini keltirib chiqaradigan korxonalar raqobatchiligi va foyda olishga qurilgan edi. Foyda qachlnki talab tenglashsa va takliy o’ssagina bo’ladi, haqiqiy hayotda esa taklif etilayotgan tovar talabdan ko’ra ko’proq bo’lishini jamiyat qiziqishlari talab etardi.
Bu qiyinchiliklar qachon yqq bo’ladi, qachonki ishlab chiqarish kuchlaridan foydalanayotgan alohida ishlab chiqaruvchi guruhlar kooperatsiyaga birlashsa, o’zlarining talab va ehtiyojlari, o’zlarining mablai va o’zlarining shaxsiy mehnati yordamida ishlab chiqarsa, shunda qiyinchiliklar o’tadi.
Buning natijasida Ouenni eng xavfli xayolparast deb sanay boshlashdi, ayniqsa 1817 yilda u hamma dinlarga qarshi jang boshlaganda. Nyu-Laparqtsa o’zining o’rnini yqqotgandan so’ng, Hattoki ingliz "ilmli jamiyati"dan hafsalasi pir bo’lgandan so’ng Ouen o’g’illari bilan birga Amerikaga ko’chib o’tishdi. 1825 yilda Ouen Amerikada 30 ming akr er sotib olib Vabax daryosi bo’yida Indiana shtatida yangi kommunistik ishlab chiqaruvchi jamiyat barpo etdi. Bu jamiyat tartibi kommunizm tengligi asosida qurildi. Bu ishda unga ta’lim-tarbiya bilan shug’ullanuvchi filantroplar Maklyur va Petr Naaf yordam berdi. Ouenning o’zi esa maxsus saylangan komitet bilan birga koloniyaning barcha ishlarini yuritdi, lekin Tashqi muhit va sharoitni qayta qurish orqali inson tabiatini qayta yaratish harakati omadsizlikka uchraydi.
Bu kolonna Ouenning 40 ming funt sterling po’lini yutib yuborib inqirozga uchradi. 1829 yilda u yana o’z vataniga qaytdi. O’zining bor boyligini etti farzandiga bo’lib bergach, o’zi hayotini oddiy darajada olib bordi.
1832 yilda esa u yana Angliyada yangi ish ochdi, bu ishi ham omadsizlik bilan tugasa-da, sotsial-siyosiy tomondan juda katta ahamiyatga ega bo’ldi: u "#sh almashtirish birja"syut tashqil etishga harakat qildi. Har qanday savdo foydasi va po’l aylanmasini yqq qilish uchun Ouen Londonda birja tashqil qildi. Bu birjaga har qanday ishlab chiqaruvchi o’z mahso’lotini olib kelishi mumkin edi va buning evaziga mehnat chiptasini olishardi. Har bir ish soati uchun (mahso’lot ishlab chiqarish uchun) 6 pensdan olishardi. Birja boshida katta muvaffaqiyatlarga erishayotgan edi, birinchi haftada bu birjaga 10000 funt sterling miqdorida mahso’lot olib kelindi va ko’plab do’konlar mehnat chiptalarini po’l o’rnida qabo’l qila boshlagan edi, lekin bir qancha vaqt o’tmasdan qiyinchiliklar kelib chiqa boshladi.
Savdogarlar birjaga o’zlarining sotilmay tushib qolgan mahso’lotlarini keltirib birjadan muvaffaqiyatroq narsalarni olishga shoshilishardi, birja juda tez vaqt ichida sotilmay qolgan mahso’lot bilan to’lib toshdi, bu mahso’lotdan foyda olishga umid yqq edi. Mahso’lotni soatbay ish bilan baholanishi va 6 penslik norma tushunmovchiliklar va tortishuvlarga sabab bulardi. Birjaning hech kimga keraksiz mahso’lot bilan to’lishi, mehnat chiptalarining o’z bahosini yqqotishiga va birjaning inqirozga yuz tutishiga olib keldi.
1833-1834 yillar Ouen birinchi umumiy milliy profsoyuz yaratish harakatini boshqardi va bu harakatga yarimmillion ahzoni o’zida qamrab oldi. Tashqiliy ishlarning sustligi, mablaning etishmasligi va hokimiyat tomonidan quvvatlanadigan xo’jayinlarning qarshiligi kabilar profsoyuzni inqilobga olib keldi.
Ouen va boshqa ishchilar harakatining boshqaruvchilari tushunmovchiliklar bilan ikki yo’nalishda harakat qilishdi.
Hayotining so’nggi damlari 1834 yildan so’ng Ouen jamiyat hayotida muhim rolo o’ynamay qqydi. U juda ko’p yoza boshladi, jurnallar nashrdan chikara boshladi va yana bir jamoa tashqil etishda qatnashib o’z qarashlarini izchil tadbiq etdi.
1858 yil ko’zda 87 yoshida Ouen Liverpo’lga bordi va qatnashayotgan mitingida o’zini yomon his qila boshladi. Bir necha kun yotganidan so’ng u tug’ilgan vatani Nyutaunga borishga qaror qildi. 1858 yilnoyabrda Ouen Nyutaunda vafot etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
