Mavzu: XVI – XVII asrlarda Xiva xonligi (4-soat) Reja: Xiva xonligi tarixiga oid manbalar. Xiva xonligining XVI-XVIII asrlardagi siyosiy tarixi XVI-XVIII asrlarda Xiva xonligida ijtimoiy-iqtisodiy hayot

Сохта хонлар

2. Arab Muhammadxon (XVI asrning 2-yarmi – 1623-yil) (1602-1623)

• 2. Arab Muhammadxon (XVI asrning 2-yarmi – 1623-yil) (1602-1623)
• Xiva xoni. Shayboniylar sulolasidan Xorazm xoni Hoji Muhammadxon (Hojimxon) (1598-1602-yillar)ning kenja o‘g‘li. Otasi hayotligida Xiva hokimi bo‘lgan. Otasi vafotidan so‘ng 1602-yili xonlik taxtiga chiqqan.1620 va 1621-yillarda qalmoqlar Xorazmga yurish qilib, kishilarni asirga olganlar. Uning davrida Xiva xonligiga qalmoq va qozoqlar bir necha marta hujum qilib g‘alabaga erisha olmadilar. Arab Muhammadxon davrida Xiva xonligida davlat parokandalik yuqori nuqtasiga yetgan. Amudaryo o‘zaning o‘zgarishi va natijada uning qurib borishi bu davrda ham davom etdi. Natijada, Arab Muhammadxon xonlik poytaxtini Urganchdan Xivaga ko‘chirishga majbur bo‘lgan. Tarqoqlik va urushlar avj olganligi Xivaning ma`muriy tuzilishiga ta`sir etdi. Arab Muhammadxon davrida ichki nizolar avj olib, xonlikning ma`muriy tuzilishiga salbiy ta`sir etgan. Chunonchi, har bir shahzodaning o‘z yerida shaxsiy idora apparati – o‘z ayonlari, xazinasi, yasovullari, bojxona xizmatchilari va boshqalar bo‘lgan. 1623-yilda o‘g‘illari Habash va Elbars sultonlar taxt talashib unga qarshi urush boshladilar. Bu urushda Arab Muhammadxon yengilib, Qum qal`aga qamalgan va o‘sha yerda 1623-yilda vafot etgan.
•  

• Asfandiyorxon (Isfandiyorxon) (? - 1643) (1623-1643)
• Turkmanlar yordami bilan ukasi Elbors (Ilbors) Sultonni taxtdan ag‘darib, 1623-yili Xivada xonlik taxtiga o‘tirdi. U turkman zodagonlariga tayanib ish yuritdi. Eron davlati qo‘liga o‘tib qolgan Janubiy Turkmanistonni Xiva xonligiga qo‘shib olishga intildi, ammo 1628-yilda safaviylar qo‘shinidan yengildi. XVII asrning 30-40-yillarida Buxoro va Rossiya bilan savdo-sotiq ishlarini olib boradigan karvonlarga zarar yetkazayotgan qalmoqlarga qarshi qattiq kurash olib bordi; qalmoqlarga qarshi ittifoq tuzish maqsadida Moskva bilan muzokaralar yuritdi. Arab Muhammadxonni o‘ldirishda Habash Sulton bilan Elbars sultonga yordam bergani uchun Xorazmdagi uyg‘ur va nayman qabilalarining chorva mollarini tortib oldi va ularga qarshi qirg‘in uyushtirdi. Bu fojiadan qutilish uchun o‘zbeklarning boshqa qabilalari Xivadan Movarounnahrga, ba`zilar esa Mang‘ishloq yoki qozoq dashtlariga ko‘chib ketdilar.
• Asfandiyorxon davrida tarqoqlik va xalq ommasini ezish yanada kuchaydi, bu esa mehnatkashlar noroziligiga sabab bo‘ldi. Bundan foydalangan yer mulkdorlari o‘z vakillaridan biri Abulg‘ozi Bahodirni Asfandiyorxonga qarshi qo‘ydilar. Natijada 1643-yil Orol o‘zbeklari Abulg‘ozini xon qilib ko‘tardilar. Xuddi shi yili Asfandiyorxon vafot etdi. Oradan 2 yil o‘tgach, Abulg‘ozi Bahodirxon Xivada taxtda o‘tirdi.