Mavzu: Xorazim viloytatida sholichilk almashlab ekish dalasi uchun xo`jalik suvdan foydalanish rejasini loyxalashtirish

Xorazim viloyatida paxta-beda-makkajo’xri almashlab ekish jadvali

Paxta, beda, makkajo`xori 1:2:7, 150 ga
Dala raqami	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Dala maydoni, ga	18	16	13	14	15	12	17	15	15	15
2016-yil	P3	P4	P5	P6	P7	M/b1	B2	B3	P1	P2
2017-yil	P4	P5	P6	P7	M/b1	B2	B3	P1	P2	P3
2018-yil	P5	P6	P7	M/b1	B2	B3	P1	P2	P3	P4
2019-yil	P6	P7	M/b1	B2	B3	P1	P2	P3	P4	P5
2020-yil	P7	M/b1	B2	B3	P1	P2	P3	P4	P5	P6

Suv resurslarini rejali boshqarish tushunchasi ostida suv resurslarini vaqt va hududlar bo‘yicha qayta tarqatish, ekologik barqarorlik talablarini hisobga olgan holda atrof-muhit barqarorligini ta’minlash va iqtisodiyot sohalarining suv resurslariga bo‘lgan (tabiatning ekologik va jamiyatning iqtisodiy) talablarini optimal ravishda qondirish uchun suv resurslarini kerak bo‘lgan joyga, talab etilgan miqdor va sifat bilan zarur bo‘lgan vaqtida yetkazish tushuniladi. Yana ham qisqaroq qilib, suv resurslarini boshqarishni suv resurslarining vaqt va makonda tabiiy tarqalishi hamda sifat ko‘rsatkichlari rejimini iste’molchilarning talablariga moslashtirish jarayoni deb talqin etilishi mumkin. Ko‘pincha suv resurslarini boshqarish – bu suvni imkon darajasida kerakli vaqtda va kerakli miqdorda kerakli nuqtaga

yetkazishdan iborat, degan sodda tushunchaga duch kelamiz. Ammo suv resurslari hamda ularga bo‘lgan talablarning shakllanishida bo‘ladigan tabiiy va antropogen, tashqi va ichki omillar ta’siri oqibatida dunyoda shakllanayotgan tendensiyalarni inobatga oladigan bo‘lsak, hozirgi davrda suv resurslarini boshqarish ancha murakkab jarayondir. Shunday qilib, “Suv resurslarini boshqarish” – tabiat va jamiyatning zaruriy sifatdagi va miqdordagi suvga bo‘lgan ehtiyojlarini doimiy tarzda, barcha vaqt davrlari (operativ, yillik, ko‘p yillik va istiqbolli) bo‘yicha ta’minlashi lozim. Boshqacha qilib aytganda, suv resurslarini boshqarish suv resurslari va suvga bo‘lgan talablar o‘rtasidagi doimiy muvozanatni ta’minlashdan iboratdir.

yetkazishdan iborat, degan sodda tushunchaga duch kelamiz. Ammo suv resurslari hamda ularga bo‘lgan talablarning shakllanishida bo‘ladigan tabiiy va antropogen, tashqi va ichki omillar ta’siri oqibatida dunyoda shakllanayotgan tendensiyalarni inobatga oladigan bo‘lsak, hozirgi davrda suv resurslarini boshqarish ancha murakkab jarayondir. Shunday qilib, “Suv resurslarini boshqarish” – tabiat va jamiyatning zaruriy sifatdagi va miqdordagi suvga bo‘lgan ehtiyojlarini doimiy tarzda, barcha vaqt davrlari (operativ, yillik, ko‘p yillik va istiqbolli) bo‘yicha ta’minlashi lozim. Boshqacha qilib aytganda, suv resurslarini boshqarish suv resurslari va suvga bo‘lgan talablar o‘rtasidagi doimiy muvozanatni ta’minlashdan iboratdir.

Suv xo’jaligi tashkilotlari tomonidan yirik massivlarga suv ekinlarni oldindan belgilangan sug’orish sxemalari asosida taqsim-lanadi. Har bir iqlim mintaqasi va gidromodulь rayon bo’yicha ekinlarni sug’orish sxemasi o’simliklarni butun o’suv davri davomida suv bilan mo’’tadil ta’minlay oladigan tuproqning qulay suv rejimini vujudga keltiruvchi zaruriy sug’orish sonlarini bildiradi. O’simliklar o’sib rivojlanishida alohida davrlar (g’o’zani unib chiqishidan gullashigacha, gullash-meva to’plash va pishish davrlari) ajratib ko’rsatiladi. Suv iste’moli qiymatiga ko’ra o’zaro farqlanuvchi ushbu davrlar bo’yicha sug’orish sonla-rining majmui sug’orish sxemasi deb yuritiladi. Masalan, g’o’zani sug’orish sxemasi 2-4-1, 2-3-0, 1-2-0 ko’rinishlarida bo’lsin. Bunda birinchi raqamlar (2, 2 va 1) g’o’zani gullash fazasigacha bo’lgan davrdagi sug’orish sonlarini

ko’rsatsa, ikkinchi raqamlar (4, 3 va 2) – gullash-meva to’plash va uchinchi raqamlar (1, 0 va 0) pishish davridagi sug’orish sonlarini ko’rsatadi. Demak, 2-4-1 sxemada g’o’za jami 7 marta, 2-3-0 sxemada 5 marta va 1-2-0 sxemada 3 marta sug’oriladi. Sizot suvlari yer yuzasiga yaqin joylashgan o’tloqi-botqoq tuproqlar sharoitida g’o’za pishish fazasida sug’orilmaydi va shu sababdan bu davrdagi sug’orish soni sxemada «0» ko’rinishida belgilanadi. Ekinlarni sug’orish sxemalari (soni) iqlim mintaqalari va gidromodulь rayonlarga bog’liq holda keng ko’lamda o’zgarib turadi. Masalan, shimoliy iqlim mintaqasida g’o’zani 1-2-0 yoki 1-3-0 sxemalar bo’yicha 3–4 marta sug’orish kifoya qilsa, markaziy mintaqada 2-3-0 yoki 2-4-1 sxemalar asosida 5–6 marta janubiy mintaqada

esa 1-5-1 yoki 2-6-1 sxemalar bo’yicha 7–9 marta sug’orish lozim.

Sizot suvlari yer yuzasiga yaqin joylashgan yerlarda o’simliklarning ulardan ma’lum darajada foydalanishini e’tiborga olgan holda sug’orish soni va, shuningdek, sug’orish sxemasi o’zgaradi. Masalan, markaziy iqlim mintaqasidagi sizot suvlari 3 m. dan chuqurda joylashgan tipik bo’z tup-roqlar sharoitida g’o’za 2-5-1 sxema bo’yicha 8 marta sug’orilsa, sizot suvlari yer yuzasiga yaqin joylashgan o’tloqi-botqoq tuproqlarda 1-3-0 yoki 0-3-0 sxemalarda 4–3 marta sug’oriladi. Almashlab ekish dalasidagi ekinlarning sug’orish rejimi gidromodulь grafigi yordamida aks ettiriladi.