MAVZU Xo’jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy xo’jalik moliyaviy holati buxgalteriya hisobi schyotlari rejasi va ularni qo’llash
REJA
Buxgalteriya hisobi schyotlaridagi ikkiyoqlama yozuv haqida tushuncha.
Buxgalteriya hisobi malumotlarini umumlashtirish.
Schyotlar tizimi haqida tushuncha.
Korxonalarda ko’p miqdorda xo’jalik operatsiyalari
Sodir bo’lib xo’jalik mablag’lari doimo harakatda bo’ladi.
Buxgalteriya hisobi schyotlari mol mulkni uning tarkibi joylashtirilishi va shakllantirish manbalari hamda operyatsiyalari bo’yicha joriy aks etirish guruhlash hamda nazorat qilish usulidir.
Tashqi ko’rinishi boyicha ikki ustundan iborat bo’lgan jadval shaklida bo’ladi. Jadvalning chap qismida ‘’debet’’ (D-t), O’ng qismi ‘’Kredit’’ (K-T), deb ataladi.
Schyotlarda mol-mulk va uning manbasining hisobot davri boshi hamda oxiridagi holati aks etiriladi. Schyotlarga hisobot davrning boshiga malumotlari buxgalteriya balansining aktiv va passiv qismlari moddalaridan olib yoziladi.
Buxgalteriya hisobi schyotlarni turkumlashdan asosiy maqsad amalga oshirilgan xo’jalik muommolarini umumlashtirish olinadigan malumotni soddalashtirib ko’rsatadi.
Korxona bazi xo’jalik mablag’lari hisobini yuritishda bir necha bahodan foydalanish zaruriyati tug’iladi.
Shunday mablag’lar va ular tashkil topish manbalari hisobni yuritivchi mo’ljalangan schyotlar tartibga silivchi schyotlar deb ataladi.
Xo’jalik faoliyatiga rahbarlik qilish va buxgalteriya hisobining to’g’ri yuritilayotganini tekshirish uchun zarur mablag’lar turi ularning manbalari va jaroyonlari bo’yicha umumlashtirilgan malumot zarurdir.
Vedemostiga oxirgi qoldiqlar summalaridan foydalaniladi.
Analitik hisob schyotlarida esa natura va boshqa o’lchov birliklari qo’lanilishi va ylar aylanma qaydnomasi shaklining quyidagi ko’rinishida bo’lishini taqoza etadi.
Zamonaviy sharoitlarda xo’jalik yurituvchi subekt faoliyatini boshqarish jaroyinida ichki va tashqi foydalanivchilar tomonidan buxgalteriya hisobi o’rnini va keragligini anglatib turadi.
Buxgalteriya hisobida schyotlar haqida yaxshi tushunchaga ega bo’lish uchun ularning xususuyatlarini o’rganish zarur.
Aktiv schyotlarda debet oborot oy davomida mablag’larning kirimni kredit oboroti esa mablag’lar oy davomida kamayishni kredit bildiradi. Passiv schyotlardagi debet oborot oy davomida mablag’ tashkil topish manbasini kamayishini kredit oborot esa oy davomida manba ko’payishini bildiradi.
Buxgalteriya hisobi milliy standartlarining ishlab va hoyotga tatbiq etilishi zarururiy hol bo’lganidek
Schyotlarning yangi rejasi korxonalar moliyasi xo’jalik faoliyatining buxgalteriya hisobida qo’lanilib kelinmoqda.
Schyotlar rejasi 6-qism va 9-bo’limdan iborat.
Aktiv schyotlarda debet oborot oy davomda mablag’larnng oy davomida kamayishini bildiradi.
Passiv schyotlardagi debet oborot oy davimida mablag’ tashkil topish manbasi kamayishini kredit oborot esa oy davomida manba ko’payishini bildiradi.
Ko’rib o’tganimizdek jamiyatda ikkiyoqlama yozuvning kelib chiqish tarixi topilgan qo’lyozmalarda ko’ra ikkiyoqlama yozuv 1340-yili paydo bo’lgan.
Korxona qaysi tarmoqqa qarashlililigudan va unda qanday xo’jalik jarayoni ro’y berishidanqatiy nazar har doim ikki yoqlama va undan ortiq xo’alik mablagiga yoki ularning tashkil topish manbalari ishtirik etadi. Shuning uchun ham xo’jalik jarayonlari tufayli mablag’lar va ularning tashkil topish manbalari o’rganiladi……………………
Ushbu hisobotlarni tayyorlashda konseptual asos O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi tog’risida” gi qonuni asosida ishlab chiqilgan va uning foydalanuvchilar uchun taqdim etish asosini tashkil etuvchi belgilar bilan belgilanadi. Aslinin olganda konseptual asos BXMS hisoblanmaydi. Ayrim hollarda agar konseptual asos va BXMS o’rtasidagi ziddiyatlar mavjud bo’lsa uning talablari bo’yicha konseptual asos ishlab chiqishdagi moliyaviy asoslarini qo’llaydi. Moliyaviy hisobotning moliyaviy asosi moliyaviy hisobotning moliyaviy asosi tarkibiy qismi hisoblanadi. Moliyaviy hisobot ana shu hisobotlarga asoslangan yoki ular bilan bog’liq bo’lgan asoslar va hisob kitob tushuntirishlarni ham o’z ichiga oladi.
Moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar qabul qiladigan iqtisodiy qarorlar xo’jalik yurutuvchi subyetning pul mablag’larine ko;paytirish ularning ko’payish vaqtini hisob kitob qilish va natijaga erishishdagi umid qilish qobiliyatini baholash tushuniladi. Moliyaviy hisobot qo’shimcha izohlar hisob-kitoblar uchun jadvallar ko’rinishida ham taqdim etiladi.
Balans qiymati- hisobot sanasiga buxgalteriya balansida aktivlar va majburiyatlarni aks ettirish qiymatidir. Xo’jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy hisobotlarni tayyorlashda bog’lang’ich qiymatni baholash uchun asos qilib oladilar.
Hisobot davridagi xarajatlar va daromadlar muvofiqligi ushbu davrga muvofiq mazkur hisobot davrida olingan daromadlarga asos bo’lgan xarajatlarni aks ettirishni bildiradi. . Agar xarajat va ayrim daromadlarning va ularning turlari o’rtasidagi bevosita bog’liqliklarni aniqlash qiyin bo’lsa xarajatlarning taqsimlashni biron bir tizimiga muvofiq tarzda bir nechta hisobot davriga taqsimlab chiqiladi.
