Mavzu: Xalqaro baholash dasturlari. Pisa tadqiqoti reytingida yuqori

---

Mavzu: Xalqaro baholash dasturlari. PISA tadqiqoti reytingida yuqori 
o‘rinlarni egallagan davlatlar biologiya ta’limining ilg‘or tajribalari.
 
Reja:
1. Xalqaro baholash dasturlari.
2. PISA tadqiqoti reytingida yuqori o‘rinlarni egallagan davlatlar biologiya 
ta’limining ilg‘or tajribalari. Tabiiy-ilmiy savodxonlik tushunchasining mazmun-
mohiyati. 
3. Tabiiy-ilmiy savodxonlik kompetensiyalari ta’rifi, ko‘nikmalari. 
4. PISA topshiriqlari maqsadi: kompetensiya, ilmiy bilish turi, kontekst, kognitiv 
daraja.
5. Tabiiy-ilmiy savodxonlikning oltita darajasi. PISA topshiriqlari javoblarining 
formati. 
Tayanch iboralar: 
Xalqaro baholash dasturlari. Buyuk Britaniyada 
biologiya ta’limi mazmuni, AQSH biologiya ta’limi mazmuni, Finlyandiyada 
biologiya ta’limi, kompetensiya
 
O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-dekabrdagi 
“Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni 
tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 997-son
 
qarori
 
Respublika xalq ta’limi 
tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish, 
xalqaro aloqalarni o‘rnatish, o‘quvchi-yoshlarning ilmiy-tadqiqot va innovatsiya 
faoliyatini, eng avvalo, yosh avlodning ijodiy g‘oyalari va ijodkorligini har 
tomonlama qo‘llab-quvvatlash hamda rag‘batlantirish 
maqsadlarini ko‘zda 
tutadi.
Jahonda tabiiy fanlar, jumladan, biologiyani o‘qitish jarayonida 
o‘quvchilarning tabiiy-ilmiy dunyoqarashini rivojlantirish, umumiy o‘rta ta’lim 
tizimida fanlarni integratsiyalab o‘qitish mexanizmlarini yaratish, pedagogik va 
didaktik asoslarini aniqlash hamda amaliyotga tatbiq etish, biologik bilimlarni 
kundalik va hayotiy faoliyatda qo‘llay olish layoqatini oshirish, bilimlarni to‘liq 
o‘zlashtirish texnologiyasini takomillashtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. 
Mamlakatimizda ta’lim sohasini rivojlantirish, ta’lim muassasalari moddiy-
texnik bazasini mustahkamlash, ta’lim muassasalarini yuqori malakali 
mutaxassislar bilan ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan keng qamrovli 
islohotlar biologiya fanini o‘qitish jarayoniga xalqaro tajribalarni samarali tatbiq 
etish, o‘quvchilarning tabiiy-intellektual qobiliyatini rivojlantirishda integrativ 
ta’lim texnologiyalaridan foydalanish darajasini oshirdi. O‘zbekiston Respublikasi 
xalq ta’limi tizimini 2030- yilgacha rivojlantirish konsepsiyasida “o‘qitish 
metodikasini takomillashtirish, ta’lim-tarbiya jarayoniga individuallashtirish 
tamoyillarini bosqichma-bosqich tatbiq etish, xalq ta’limi sohasiga zamonaviy 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va innovatsion loyihalarni joriy etish”
1
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги «Ўзбекистон 
Республикаси халқ таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини 

---

vazifalari belgilangan.
“O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar 
strategiyasi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil
7-fevraldagi PF-4947-sonli farmoni bilan “2017-2021 yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha “Harakatlar 
strategiyasi”ning IV. Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarining 
4.4. Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish bandidan biri “umumiy o‘rta ta’lim 
sifatini tubdan oshirish, chet tillar, informatika hamda matematika, fizika, kimyo, 
biologiya kabi boshqa muhim va talab yuqori bo‘lgan fanlarni chuqurlashtirilgan 
tarzda o‘rganish” bo‘lib, u jahonning ta’lim sohasidagi ilg‘or tajribalariga mos 
keladi. Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8 dekabrdagi 997-son “Xalq ta’limi 
tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida” qarori bilan yoshlarni ijodiy g‘oyalari va ijodkorligini 
har tomonlama qo‘llab-quvvatlash ularning bilim, ko‘nikma va malakalarini 
shakllantirish hamda ilg‘or xorijiy tajribalar, xalqaro mezon va talablar asosida 
baholash tizimini takomillashtirish, shu yo‘lda xalqaro tajribalarni o‘rganish 
maqsadida ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish 
vazifalari belgilandi. Mazkur qaror asosida xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini 
baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish, xalqaro aloqalarni 
o‘rnatish, o‘quvchi-yoshlarning ilmiy-tadqiqot va innovatsiya faoliyatini, eng 
avvalo, yosh avlodning ijodiy g‘oyalari va ijodkorligini har tomonlama qo‘llab-
quvvatlash hamda rag‘batlantirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi huzurida 
Ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy 
markazi tashkil etildi. Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining xalqaro tadqiqotlarda 
muvaffaqiyatli ishtirok etishini ta’minlash; O‘zbekiston Respublikasining xalqaro 
baholash dasturlarida qayd etgan natijalarini boshqa davlatlar natijalari bilan 
qiyosiy taqqoslash; xalqaro baholash dasturlarini ta’lim jarayoniga joriy etish 
bo‘yicha tizimli monitoring olib borish, ushbu sohadagi ilg‘or tajribani 
ommalashtirish va uning asosida ta’lim muassasalari uchun tavsiyalar va 
qo‘llanmalar ishlab chiqishda ishtirok etish; o‘qitishning innovatsion usullaridan 
foydalangan holda o‘qish, matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlar bo‘yicha 
pedagog kadrlarning malakasini oshirish bo‘yicha o‘quv-uslubiy tavsiyalar 
tayyorlash kabilar Milliy markazning asosiy vazifalari va faoliyatining 
yo‘nalishlaridan etib belgilandi. Quyidagi xalqaro baholash dasturlari bo‘yicha 
xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish belgilandi:
Bu tadqiqotlar:
- Progress in International Reading and Literacy Study (PIRLS) — 
boshlang‘ich 4-sinf o‘quvchilarining matnni o‘qish va tushunish darajasini 
baholash;
тасдиқлаш тўғрисида»ги ПФ-5712-сонли Фармони. // Қонун ҳужжатлари маълумотлари 
миллий базаси. 06/19/5712/3034-сон, 29.04.2019 й. 

---

PIRLS tadqiqotida 50 dan ortiq davlatlar ishtirok etib kelmoqda. Mazkur 
xalqaro tadqiqotning maqsadi turli xil ta’lim tizimidan iborat bo‘lgan davlatlardagi 
boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining matnni o‘qish va qabul qilish bo‘yicha 
tayyorgarligi hamda o‘quvchilarning har xil yutuqlarga erishishga sabab bo‘luvchi 
ta’lim tizimidagi o‘ziga xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan iborat. Albatta 
bunday tadqiqot xalq ta’limi sohasidagi ishchilar, olimlar, metodistlar, 
o‘qituvchilar, ota-onalar va jamoat vakillari uchun katta ahamiyatga egadir. 
Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS) — 4 va
8-sinf o‘quvchilarining matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan o‘zlashtirish
darajasi, savodxonligini baholash; 
TIMSS - ham jahon mamlakatlari ta’lim tizimida keng tadbiq etilmoqda. 
TIMSS dasturi Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi IEA 
(International Association for the Evaluation of Educational Achievements) 
tomonidan tashkil etilgan bo‘lib, ushbu tadqiqot 4 va 8-sinf o‘quvchilari orasida 
matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha ta’limning sifati, darajasi, fanga bo‘lgan 
munosabati, qiziqishini aniqlaydi. Har 4 yilda bir marotaba olib boriladi. Ushbu 
tadqiqot PIRLS tadqiqotiga o‘xshab, o‘quvchilar, maktab ma’muriyati va 
o‘qituvchilari orasida qo‘shimcha so‘rovnomalar o‘tkazadi va fan sohasida 
to‘sqinlik qilayotgan asosiy omillarni aniqlaydi. Bu esa o‘sha mamlakatda ishlab 
chiqilgan ta’lim standartlarini va ta’lim samaradorligini boshqa davlatlar bilan 
solishtirib ko‘rish imkonini beradi. 
The Teaching and Learning International Survey (TALIS) — rahbar va 
pedagog kadrlarning umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qitish va ta’lim olish 
muhitini hamda o‘qituvchilarning ish sharoitlarini o‘rganish, o‘qituvchilarning 
idrokini, o‘qishini baholashni hamda ularning kasbiy talablarini, kasbiy rivojlanish 
ehtiyojlarini qondirish darajasini tahlil qilishga qaratilgan. Va nihoyat, TALIS 
o‘qituvchilarning o‘zaro pedagogik amaliyotlar haqida nuqtai nazarlari bilan 
tanishishga imkon beradi.
The Programme for International Student Assessment (PISA) — 15 yoshli 
o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan savodxonlik 
darajasini baholash;
Xalqaro baholash dasturlari bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarda O‘zbekiston 
Respublikasining ishtirok etishiga tayyorgarlik ko‘rish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” 
ishlab chiqildi, unga ko‘ra, o‘quvchilarning yozma va nutq savodxonliklarini 
oshirish bo‘yicha ilg‘or milliy va xalqaro tajribalarni joriy etish; o‘quvchilar 
mustaqil ta’lim olishlari uchun elektron shakldagi ta’limni rivojlantirish, unda 
o‘qish, matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan xalqaro tadqiqotlar bo‘yicha 
savollar bazasini yaratish hamda boyitib borish; o‘quvchilarning o‘qish, 
matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan xalqaro tadqiqotlarga tayyorgarlik 
ko‘rish uchun mustaqil ta’limni joriy etish; xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish 
yuzasidan malakali o‘qituvchi-trenerlar bilan hamkorlikda hududlarda o‘quvlar 
tashkil etish kabilar belgilangan.

---