Mavzu: Xalqali chuvalchanglar tipi. Kam tuklilar sinfi

Sezgi organlari va refleksi. Yomg’ir chuvalchangining maxsus sezgi organlari bo’lmaydi, lekin u yorug’lik, harorat kimyoviy va mexanik ta’sirlarni yaxshi sezadi. Uning teri hujayralarida sezuvchi nerv tolalaribo’ladi. Bu nervlar nerv tugunlari bilan bog’langan. Yomg’ir chuvalchangining refleksi gidra va oq planariyaga nisbatan ancha murakkab va xilma-xil bo’ladi. Gidra yoki planariya tanasiningqaysi qismiga ta’sir etsak bir xil qisqartirish bilan javob beradi. Buning aksicha, yomg’ir chuvalchangi tanasining qaysi qismiga ta’sir qilsak o’sha tomoni ta’sirlanadi va har xil harakat qiladi. Masalan oldingi tomoniga biror narsani tekkizganimizda bosh qismini tortib oladi va boshqa tomonga burilib, qochishga harakat qiladi. Reflekslar yomg’ir chuvalchangi hayotida katta ahamiyatga ega. Reflekslar yordamida chuvalchanglar o’z ozig’ini qidirib topadi, dushmanlardan saqlanadi, kuchli yorug’lik va issiqlikdan yashirinadi.
Ko’payishi. Yomg’ir chuvalchangi germafradit hayvon, lekin ko’payishi davrida ikki chuvalchang bir-birini urug’lantiradi. Chuvalchang tuxum qo’yish davrida belbog’chasidan shilimshiq modda ajratadi. Bu moddadan pilla hosil bo’ladi. Har qaysi pillaga 2-3 dona, ba’zan 6-20 donagacha tuxum qo’yadi.Pilla chuvalchang tanasidan sirg’alib tuproqqa tushadi. Pilladagi tuxumlardan bir oydan keyin yosh chuvalchanglar chiqadi. Chuvalchanglar bir necha yil yashaydi.
Regenerasiyasi. Yomg’ir chuvalchanglari ham gidra yoki oq planariya singari tanasining jarohatlangan qismini tiklash hususiyati ega.Chuvalchang tanasi ikki bo’lakka ajratilganida uning har bir bo’lagidan yangi chuvalchanglar hosil bo’lishi aniqlangan.
Qo’shimcha ma’lumot. Yomg’ir chuvalchanglarining yer unumdorligini oshirishdagi ahamiyatini hisobga olib, AQSh va ba’zi g’arbiy Yevropa mamlakatlarida uni ko’paytiruvchi fermerlar faoliyat yuritmoqda. Bunday ishlar respublikamiz viloyatlarida ham tashkil etilgan. Yomg’ir chuvalchangi ko’p bo’ladigan tuproqlarda mevalar mazali va vitaminlarga boy bo’ladi. XVII asrlarning ikkinchi yarmida Anton Levenchuk tomonidan mikroskopning ixtiro qilinishi tuproqshunoslikda katta inqilob yasadi. Uning yordamida mayda, ko’z ilg’amas tuproq jonivorlarining tuproq hosil bo’lishi jarayonidagi beqiyos roli faqatgina 100 yil o’tganidan so’nggina Lui Paster tomonidan ochib berildi.