Мавзу: Валюта курси


Халкаро кредит буйича карздорликни бошкариш



Download 0,97 Mb.
bet29/54
Sana21.02.2022
Hajmi0,97 Mb.
#23001
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   54
Bog'liq
“Халкаро валюта кредит муносабатлари

2. Халкаро кредит буйича карздорликни бошкариш.
Ташки карзни тулашда кийинчиликларга эга мамлакатлар иктисодий усиш даражаси буйича кескин фарк кeлади. 80 йилларда ривожланиш даражаси паст булган 27 мамлакат ва уртахол ривожланишдаги 19 мамлакат карзлари буйича туловлар графиги кайтадан куриб чикилди. Бунда урта хол ривожланган мамлакатлар нисбатан ёмонрок ахволга тушуб колган эдилар, чунки бу мамлакатларга барча ривожланаётган мамлакатларнинг карзини ярми туери келаётган эди. Кам ривожланган мамлакатлари эса бу карзнинг факат 1/10 кисми туери келди. Шунингдек уртахол ривожланган мамлакатлар хусусий банкларга карздор булсалар камрок ривожланганлари эса иккитомонлама асосда расмий кредиторларга туловни амалга оширишлари зарур эди. Кам ривожланган мамлакатлар карзлари куп холларда туеридан-туери кечиб юборилган булса, уртахол ривожланган карздорларга бундай илтифот курсатилмади. Ташки карзни бошкариш ва тартибга солиш билан 1956 йилдан шуеулланиб келаётган Париж клубидаги музокаролар, хусусий карзни тартибга солишга масъул булган Лондон клубидагига нисбатан осонрок кечади. Ривожланаётган мамлакатларнинг туловга нокобиллиги холати жахон валюта ва кредит тизимига катта зарар етказгани учун 1980 йилдан бошлаб ЖТТБ ва Жахон Банки томонидан карздор мамлакатлар ташки карзларини тартибга солинишига катта ахамият берилмокда. Ташки карзни тартибга солиш буйича расмий ва норасмий даражадаги бир канча дастурлар ишлаб чикилди. Улар ичида АКШнинг молия министрлари Бейкер Ж. (1985й.) ва Н. Брейди (1989й.)нинг дастурлари машхурдир.
1982 йилдаги кутилмаган карздорлик муаммосининг ажв олиши 1988 йилгача давом этди ва бу ораликда ХВФ ва ривожланган мамлакатлар марказий банклари шошилинч равишда зарур чоралар курдалар. Бу чоралар натижасида кризиснинг бошкарилмайдиган ва хаотик ривожланиши тухтатилди. Шундай булсада уни тухтатиш учун ишлаб чикилган бошланеич чоралар реал холатни акс эттирмасди. Факатгина 80 йиллар охирига келиб мосланувчан механизм ишлаб чикилди. Аввал куйидаги турдаги тартибга солиш механизми таклиф этилди. карздор мамлакатлар доимий равишда фоиз тулаш ва иктисодиётни баркарорлаштириш мажбуриятини оладилар. Кредиторлар уларнинг холатини эътиборга олган холда карзнинг асосий суммасини тулаш муддатини узайтирадилар, айрим холларда хатто фоизлар тулови учун хам янги максадни кредитлар (“мажбурий” кредитлар) хам берар эдилар. Юкорида айтиб утилган куптомонлама асосда карзни тартибга солиш фаолиятини амалга оширишнинг асосий шарти булиб ХВФ таклифларига асосланган баркарорлаштириш дастурини кабул килиш хисобланган. Албатта, бундай дастурларни ишлаб чикишда карздор мамлакатнинг у ёки бу даражадаги миллий хусусиятлари эътиборга олинади. Лекин асосий таклифлар монетар сиёсат алохида ишлаб чикилади ва улар барча мамлакатлар учун бир хилдир. Бундай асосий таклифлардан бири-карздор мамлакатдаги инфляция суръатини пасайтирилиши. Бунинг учун бюджет дефицитининг пасайтирилиши таклиф этилади. Баркарорлаштирувчи дастурларни амалга оширишда ижтимоий соха, бошкарув ва капитал куйилмаларга булган бюджет харажатларни камайтирилади. Пул эмиссияси ва нарх-наво ортишини ушлаб туриш учун изчил кредит сиёсати амалга оширилади. Айрим холларда иш хаки устидан назорат урнатилади. Самарадорликни ошириш, зарарларни тугатиш ва бюджет дотацияларидан воз кетиш максадида давлат корхоналари хусусийлаштирилади. Ички бозордаги нархларни бозор иктисодиёти ривожланган мамлакатларнинг бозорлари нархларига тенглаштириш амалга оширилади. Очик иктисодиёт шароити яратилишига каратилган чора-тадбирлар куйлланалади. Нархларга субсидиялар тугатилиб, валюта курсларининг кескин тебраниши олди олинади. Туловга нокобиллик холатидаги купчилик мамлакатларда миллий валюта курси, одатда, кутарилган булади. Шунинг учун ХВФ уларга девальвация утказишни маслахат беради. Шунингдек, ташки савдони эркинлаштириш, тадбиркорлик капиталини импорт килиниши хам таклиф этилади. Глобал карздорлик муаммосининг бошланеич даврида туловлар графигининг аммавий узгартирилиши амалга оширилди. Бу йул билан 1975-1982 йилларда куптомонлама асосда 22 млрд. долл. хажмдаги карз масаласи хал этилган булса, 1983-85 йиларда бу сумма 183 млрд. долл.га етди. Лекин туловга нокобиллик муаммоси купчилик мамлакатларда структуравий характерга эга булгани учун уловлар графигига узгартиш киритиш оркали муаммолар уз ечилишни топмади. карз усиш сургатини пасайтирмади. 80 йиллар охирида банклар берган карзлари тулик кaйтарилмаслигини пайкаб, карз муаммосини ечиш учун янги (бозор) механизмларини куллай бошладилар. Улар энди %дан катта фойда олиш билан бирга карзнинг бир кисмидан воз кечишга рози булдилар.
карз муаммосини ечишнинг бозор механизмлари карз мажбуриятларини “облигация” холига келтиршни назарда тутарди. Бундай механизм карздор мамлакатга имтиёзлар беради. Шундай булсада, кaйси усулни танлаш кредитор ихтиёрида колади. Биринчи усул-сузиб юрувчи фоиз ставкаси саклаб колингани холда карз мажбуриятларини облигацияларга номиналга нисбатан чегирма билан алмаштириш. Иккинчи усул-облигацияларга алмаштириш улардаги номинал буйича амалга оширилади, аммо пасайтирилган катъий белгиланган фоиз ставкаси сакланади. Айрим холларда пасайтирилган бахоларда карз мажбуриятларни сотиб олиш хукуки карздор мамлакатларга берилиши мумкин. Мисол учун, Венесуэла ва Коста-Рика уз карзларини 80% чегирма билан сотиб олганлар. Учинчи усул-карз мажбуриятларини реал капитал (туеридан-туери капитал куйилмалар)га алмаштириш. Бу усул Чилида самарали амалга оширилган. Шунингдек, ривожланаётган мамлакатларда авж олган хусусийлаштириш хам бу усул ривожига хисса к?шди. 80 йиллар уртасидан карз мажбуриятларининг иккиламчи бозори фаолият юргаза бошлади. Бу бозорда карзлар чегирма билан сотилади, чегирмалар катталиги карздор мамлакатнинг туловга кобиллилик даражаси билан улчанади. Лекин 1987 йилда Перу давлатининг карз мажбуриятлари номинал кийматнинг 2%и микдорида котировка килинди. Иккиламчи бозордаги карз мажбуриятларини тегишли мамлакатга инвестиция килмокчи булган фирмалар сотиб оладилар. Шунингдек, бундай карз мажбуриятлари чайковчилик объекти хам булиши мумкин. Ташки карз муаммосини хал килишда ривожланаётган мамлакатлар бир томонлама туловга нокобилликни эълон килишдан узокрок юришга харакат киладилар, чунки акс холда бу муаммо хал этилгач карздор мамлакатжахон ссуда капитали бозорида иштирок этиш хукукидан махрум булади. Шуни таъкидлаб утиш жоизки, мамлакатнинг ташки карзни тулсинга кiaиллилиги уни ички карзига хизмат килишга сарфлаётган маблаеига хам боглик. Масалан, Россиянинг ички карзи ортиб борган сайин Россия ХВФдан кредит олишга мажбур булди. Бундай ташкари у давлат карз мажбуриятларини эмиссия килиш эвазига ички карзи хажмини ошириб юборди. Натижада, 1998 йилнинг августига келиб Россияда иктисодий инкироз даври бошланди. ХВФ Россияга $ 18,8 млрд. долл. карз берган эди. Юзага келган холатда Россия ташки карзини тулай олмасди ва бу карзни тулсин графигини кайта куриб чикилишига мухтож эди. Вазиятдан чикишнинг ягона йули бу иктисодий ислохотларни жадаллаштириш, бунинг учун эса аввал берилган кредитлардан самарали фойдаланилмади. Россиянинг 1999 йил учун кабул килган бюджет лойихасида бу йилги бюджет даромади $22 млрд. долл. ташкил килгани холда, муддати келган ички карз суммаси $ 17,5 млрд. долл.га тенг булади. Ракамлардан куриниб турибдики, Россия нафакат ички карзини балки ташки карзини хам тулашга нокобилдир. Агар у туловга нокобиллигини расман тан олиб, карзни кечиб юборишларини ХВФдан илтимос килса, карз кечиб юборилган такдирда Россия жахон ссуда капитали бозорида иштирок эчиш хукукидан махрум булади. Шундай булсада 1999 йил бошида ХВФ Россияга $ 4,6 мрлд. Долл. карз берган. Шу йилнинг май-июнь ойларида $ 5 млрд. долл. тенг транш ХВФ томонидан бу мамлакатга ажратилиши кутилмокда.
Шунга ухшаш холат Покистонда хам юзага келмокда. хозирда Покистоннинг ташки карзи $ 42 млрд. долл.га тенг. Бу мамлакатнинг бюджет дефицити хатарли даражага етиб колгани учун ХВФ бу дефицитни камайтириш учун Покистонга савдо соликларини оширишни маслахат бермокда. Покистоннинг иктисодий ахволи у 1998 йилда утказган ядровий куролларининг синовидан кейин айникса ёмонлашди, чунки бу ходисадан кейин еарб мамлакатлари Покистонга жазв санкциялари куллай бошладилар.
Мамлакат бу санкцияларнинг иктисодиётга таъсирини бартараф этиш учун кушимча кредит олишга мухтаж.
Уз навбатида ХВФ агар Покистон хукумати савдога соликларни ошириб, бюджет дефицитини камайтирса, унга кушимча $4,5 млрд. долл. кредит беришга рози булди. Россия ва Покистон сингари Индонезия давлати хам ташки карз муаммосига дуч келмокда. Унинг ташки карзи 4.4 млрд. $ни ташкил килмокда. Лекин бу мамлакатнинг ташки карзи тулаш уйича музокаралари муваффакиятли якунланди. 1998 йил сентябрида Индонезиянинг ташки карзи яна 20 йилга узайтирилди. Индонезия Париж клубига аъзо мамлакатдир. Бу клуб 2000 йилнинг апрелигача тулов муддати тугайдиган ва факат давлат кифолатига эга карзларгагина бундай имчиёз берди. Бу карзнинг $1,2 млрд. доллари лойихалаштирилган тадбирларни молия лаштиришга ажратилган булиб, уларни узиш муддати 20йилга, экспорт кредитлари эса 3 йил имчиёзли давр билан 11 йилга узайтирилди.
Шундай булсада, Индонезиянинг энг йирик кредитори булган Япония, агар Индонезияга бундай имчиёз берилса, бошка карздор мамлакатлар хам шундай имтиёз учун илтимос киладилар деган огохлантиришни айтмокда. Япония Индонезиянинг карзини узиш маддатини узайтириш урнига, унга янги карз бериш таклифи билан чикди. Шунингдек тижорат банклари томонидан берилган карзлар муддати узайтирилмай, балки каттарик фоиз ставкада ремолиялаштириладигани булди. Юкорида келтирилган мамлакатларнинг ташки карз буйича мажбуриятларини бажара олмасликлари натижасида кредитор мамлакатлар ва ташкилот суеурта компаниялари катта зарар курмокдалар. Масалан, Буюк Британия банклари Россияда юзага келган иктисодий нобаркарорлик ва мамлакатнинг ташки карзни тулашга нокобиллиги натижасида $ 12,2 млрд. долл. зарар курдилар. Буюк Британия одатда хар йили тулов балансининг ижобий холдиеига эга эди, лекин бу холатдан сунг унинг 1998 йилнинг 2 ярмидаги тулов баланси холати $4,9 млрд. долл. дефицитга эга булди. Натижада, 1998 йил учун хисобланган ташки савдо оборотининг 0,2 % утиши инчи чоракка келиб 0,1% га тушиб колди. Юкоридаги мисолдан хулоса килиб айтиш мумкинки, халкаро кредитлар буйича карздорлик муаммоси нафакат карздор мамлакат иктисодиётига, балки кредитор мамлакатга хам катта зарар етказади.



Download 0,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish