Мавзу: Қурилиш саноати корхоналарини иқтисодиёти ва ташкил этилиши

14-боб. КАДРЛАР ВА МЕҲНАТ ҲАҚИ
14.1. Корхонанинг кадрлар салоҳияти

Президент И.А. Каримов айтганидек: “Бугунги кунда биз олдимизда қандай вазифаларни қўймайлик, бизнинг олдимизда қандай муаммолар мавжуд бўлмасин, уларнинг барчаси пировардида кадрлар ва фақат кадрларга бориб тақалади.”

Кадрлар корхонада меҳнат билан банд бўлган ҳамда корхона шахсий таркибига кирувчи турли касбий-малакавий гуруҳлардаги ходимлар мажмуаси. Корхонанинг меҳнат ресурслари унинг ишчи кучини тавсифлайди. Корхона персонали доимий ва ёлланиб ишловчи малакали ва малакасиз барча ходимлардан иборат бўлган шахсий таркибини ифодалайди.
Корхоналарда ишчи кучи ва умуман кадрлар салоҳиятидан самарали фойдаланишга қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади: ходимларнинг моддий манфаатдорлиги, атроф-муҳит, ақлий, жисмоний ва ҳоказолар.
Корхона ходимлар таркиби ва унинг ўзгариши маълум бир сифат миқдор ва тузилма тавсифларга эга бўлиб, улар фаолиятини режалаштириш ва ҳисобга олишда фойдаланилади. Корхона ходимларининг рўйхат бўйича таркиби замонавий таснифи бўйича қуйидагиларни ўз ичига олади:

• 
  ишлаб чиқариш персонали ходимлари – асосий ва ёрдамчи цехлар завод бошқаруви лаборатория, илмий – тадқиқот ва тажриба-лойиҳалаштириш бўлимлари, ҳисоблаш маркази;
  

• 
  ноишлаб чиқариш ходимлари уй-жой коммунал ва ёрдамчи хўжаликларда соғлиқни сақлаш профилактика ва таълим муассасаларида фаолият юритувчи;
  

• 
  раҳбарлар – директор ўринбосарлари бош мутахассислар бўлим ва хизмат бошлиқлари;
  

• 
  хизматчилар – ҳужжатларни таёрлаш ҳисоб-китоб ва назорат қилиш хўжалик хизмати ходимлари.
  

Корхона ишлаб чиқариш ходимлари қилиб, улар маҳсулот ишлаб чиқариш, таъмирлаш ва ускуналарга хизмат кўрсатишда қатнашдилар.
Кадрлар салоҳиятини шакллантириш ва унинг таркибига ижобий ўзгаришлар киритиш ходимлар малакасини оширишга эътиборни қаратмасдан ишлаб чиқаришни ривожлантириш вазифаларин муваффақиятли ҳал қилиш корхоналар ҳаётига фан техника тараққиёти ютуқларини жорий қилиш энг асосийси корхонанинг барқарор ва даромад келтирувчи фаолият юритишни таъминлаш қийин.
Иш ҳақи- ҳар бир ходимнинг сарфланган меҳнати миқдори ва сифатига мос равишда тақсимланувчи ва ходим тасарруфига пул шаклида келиб тушувчи миллий даромаднинг бир қисми.
Иш ҳақи – меҳнат учун мукофотдир.
Корхоналарда иш ҳақи соҳасидаги сиёсатни ишлаб чиқиш ва уни ташкил этишда қуйидаги тамойилларни инобатга олиш зарур:
Замонавий шароитларда корхоналарда меҳнатга ҳақ тўлашнинг турли тизим ва шакллари қўлланилиб улардан энг кўп тарқалганлари сифатида ишбай ва вақтбай усулини кўрсатиш мумкин.
Меҳнатга ишбай ҳақ тўлаш ишлаб чиқарилган маҳсулот (бажарилган иш, кўрсатилган хизмат) учун тўланадиган ҳақни англатади.
Мукофот асосан маълум бир кўрсаткичларга эришиш – маҳсулот ишлаб чиқариш режасини бажариш, маҳсулот сифатини ошириш, хом ашё ва материалларни тежаш ва шу кабилар учун берилади.
Кўпчилик корхоналарда иш ҳақини ҳисоблаш тариф сеткалар каби элементлари асосида амалга оширилади.
Кадрлар, меҳнат унумдорлиги ва иш ҳақи ўзаро чамбарчас боғлиқ бўлган тушунчалар ҳисобланади. Ҳар бир корхонада меҳнат ва иш ҳақи бўйича режа тузилиб, унинг мақсқдлари ишчи кучидан фойдаланишни яхшилаш захираларини топиш ва шу асосда меҳнат маҳсулдорлигини оширишга қаратилган бўлиши лозим. Бу режаларга кўра, меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръати ўртача иш ҳақи суръатларидан тезроқ ўсиши лозим.