Мавзу: Қурилиш саноати корхоналарини иқтисодиёти ва ташкил этилиши

Тайёр маҳсулот қолдиқларини нормалаштириш. Ишлаб чиқариш жараёни тугаллангандан сўнг меҳнат предметлари тайёр маҳсулот кўринишида муомалага киритилади.
Айланма маблағларнинг тайёр маҳсулотга айланиш нормативи миқдори, ўртача бир суткалик ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг (таннархи бўйича) айланма маблағларнинг кунлардаги тайёр маҳсулот нормасига сифатида, яъни тайёр маҳсулотнинг корхона омборида сақланиш муддати сифатида аниқланади:
Г_н = В : Т х Н_т.м
Бу ерда:
Г_н – тайёр маҳсулот нормативи;
В - режалаштирилган даврда режадаги таннарх бўйича ишлаб чиқарилган маҳсулот;
Н_гн – тайёр маҳсулотлардаги айланма маблағлар заҳиралари нормаси, кунларда;
Т - режадаги даврда календар кунлар миқдори.
Тайёр маҳсулотнинг омборда сақланиш муддати тайёр маҳсулотни транспортировка қилиш ва сотишга боғлиқ бўлади. Айланма маблағларнинг ушбу нормасидаги кунлар сони маҳсулотни тайёрлаш, юклаш, ҳужжатларни тайёрлаш ва уларни банкка топшириш учун зарур бўлган кунлардан иборат бўлади.
Келгуси давр харажатларни нормалаштириш. Ўсиб бораётган фан-техника тараққиёти суръатлари айланма маблағларнинг келгуси давр харажатлари аҳамиятини оширмоқда. Бу харажатлар корхонанинг махсус бухгалтерия ҳисобида учта манба: янги техникани ўзлаштириш фонди (агар корхонада шундай фонд мавжуд бўлса), банк кредити ва фойда (харажатарни маҳсулот таннархига киритиш йўли билан) ҳисобига йиғилади. Айланма маблағларнинг келгуси давр харажатлари (Н_кд) нормасини ҳисоблашда қуйидаги формулага амал қилинади:
Н_кд = Р + Р_ич + Р_т
Бу ерда:
Р - йил бошида келгуси давр харажатлари учун сарфланиши мўлжалланган маблағлар миқдори (бухгалтерия ҳисоботи бўйича);
Р_ич – режадаги йилда лойиҳа-сметаларда кўзда тутилган ишлаб чиқариш харажатлари;
Р_т - ўзлаштирилаётган маҳсулот таннархига киритилувчи ҳамда сметаларда кўзда тутилувчи ёки махсус манбалар ҳисобига қопланувчи харажатлар.
2-жадвал
Айланма маблағларнинг келгуси давр харажатлари нормативини ҳисоблаш бўйича мисол

Харажатлар тури ёки гуруҳи	Йил бошига қолдиқ, минг сўм	Бир йиллик харажатлар, минг сўм	Бўлиши керак	Йил охирига қолдиқ, минг сўм
Янги турдаги маҳсулотларни ўзлаштириш бўйича харажатлар, жами	180	348	448	80
Жумладан:
А маҳсулот	90	148	238	-
Б маҳсулот	90	200	210	80

Алоҳида элементлар бўйича айланма маблағлар харажатлари нормалари аниқлангандан сўнг, айланма маблағларга бўлган умумий эҳтиёжлар (норматив) миқдори ҳисобланади. Корхона айланма маблағларига бўлган умумий эҳтиёж, ишлаб чиқариш заҳиралари (хом ашё ва асосий материаллар, ёрдамчи материаллар, ярим тайёр маҳсулотлар, харид қилинувчи маҳсулотлар, қадоқлаш ва ўров материаллари, ёқилғи ва ҳоказолар), тугалланмаган ишлаб чиқариш, тайёр маҳсулот ва келгуси давр харажатларидан иборат бўлади