Мавзу: Қурилиш саноати корхоналарини иқтисодиёти ва ташкил этилиши

5-МАВЗУ: КУРИЛИШ САНОАТИ МАҲСУЛОТИ ВА
УНИНГ ТЕХНОЛОГИЯЛИЛИГИ


5.1. Маҳсулотнинг технологии тахлили

Қурилиш материаллари ва буюмларининг технологиялилиги деб, уларни ишлаб чиқариш технологиясига мувофиқлиги, яъни минимал ҳаражатлар билан маҳсулот тайёрлаш имконини берадиган технологик хоссалари тушинилади.

Агар қурилиш материаллари, буюмлари ва консрукцияларининг умумий қурилиш технологиялилигини ижтимоий меҳнат ҳаражатлари St билан ифодаласак, у қуйидагига тенг бўлади:
St= S₃+Stp+Sm+S_э. min
бу ерда, S₃ — завод технологиялилиги (тайёрлаш); Sтр— траспорт технологиялилиги (транспортабеллик); Sм — монтаж технологиялилиги (қурилиш майдончасида қуйиш ва мантаж қилиш технологиялилиги); Sэ — эксплуатация технологиялилик (қўлланиш, таъмир ва хизмат қилдиришдаги қулайлик).
Курилиш саноати корхоналари технологлари учун қурилиш материаллари ва буюмларининг завод ва траспорт технологиялилиги белгиловчи кўрсатгич бўлиб хизмат килади. Уларни технологиялилигини тахлил қилганда бир дона маҳсулотни бир ёки бир неча технологик линияларда тайёрланган маҳсулотлар йиғиндиси технологиялилиги билан бахоланади. Маҳсулот технологиялигини қуйидаги омиллар белгилайди:
— биринчи омил бу берилган маҳсулот ишлаб чиқаришда I —
чи линиядаги ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш даражаси.
Cli= Mi b Co (1-Qi) сум;
бу ерда Ci -I -чи линияни ишламаслиги натижасида таннархнинг ошиши; Mi —қолиплар 100% тўлдирилганда i —чи линиянинг қуввати; маҳсулот таннархидаги шартли ўзгармас ҳаражатлар миқдори; Ь= 0,15; С_о- маҳсулотнинг уртача тармок буйича таннархи;
Qi-i-чи линияда курилаётган маҳсулот комплекти тайёрлашда колиплар юзасини тулдирилиш коэффиценти.
— иккинчи омил берилган линияда белгиланган маҳсулот
таркибини тайёрлашда қолипларни кайта созлашлар сони ва мураккаблиги - C_2i.
— учинчи омил, турли конструктив ечимларга эга бўлган буюмларни тайёрлаш мураккаблик даражаси. Бу холда технологиялик ясалаётган буюмнинг конструктив ечимларини амалга ошириш учун кетган ҳаражатларни, энг оддий маҳсулот ясашдаги ҳаражатларга нисбатан ўзгариши оркали ифодаланади — C_3i.
Маҳсулот комплект технологиялиги уч омил йиғиндиси билан ифодаланади;
Ci=Cli+C2i+C3i;
Технологиялик кўрсаткичи қуйидаги ифода билан белгиланади:
Технологик қовушқоқлик деб, ишлаб чиқаришнинг, техник прогресс таъсири орқали маҳсулот ўзгариши натижасида, ўзининг нормал иш фаолиятини сақлай олишлик хусусияти тушинилади.