Mavzu: “undov so’zlar”

Buyruq-xitob undovlari

• Buyruq-xitob undovlari
• I.Odamlarga qaratilgan undovlar
• II.Hayvon va jonivorlarga qaratilgan undovlar
• 1)Kishilarning diqqatini tortish uchun qo’llaniladigan undovlar:hoy,hey,hay
• Hay,qizlarjon-uu?
• 2)Buyurish,ta’kid undovlari:ma,tss
• Tshsh,ovozingni o’chir.
• 1)Jonivorlarni chaqirish undovlari:beh-beh,tu-tu,mah
• 2)Jonivorlarni to’xtatish undovlari:tss,ho’k-ho’k,tak
• 3)Hayvonlarni undash,haydash uchun ishlatiladigan undovlar: pisht,hayt,chuh-chuh kabilar

HIS-HAYAJON UNDOVLARINING MA’NOVIY GURUHLARI

• Ko’rsatish-ta’kid undovlari quyidagi ma’nolarni ifodalaydi:
• 1)ko’rsatish(ko’pincha ko’rsatish olmoshlari bilan qo’llanadi):hov,huv,hu
• Huu,o’sha qorli cho’qqilarda!
• 2)javob,tasdiq,ta’kid:ha,hu,xo’p:
• Hu,hozir,kim uu? Ha,albatta,aytaman

Undovlarning ma’noviy guruhlari:

Sh.Rahmatullayev 3-guruh undovlarini ko’rsatish-ta’kid undovlarini tushirib qoldiradi.Ular o’rniga murojaa-muomala undovlarini kiritadi. Uning fikricha,undovga aylanmagan,hali leksemalik xususiyatini saqlagan birliklarini undovlarga qo’shish o’ta shartli bo’lib,ular quyidagicha ma’nolarni ifodalaydi: 1)ko’rishish,xayrlashish:assalomu-alaykum,salom,vaalaykum-assalom 2)tabrik,istak,minnatdorchilik;hormang-bor bo’ling,qutlug’ bo’lsin-qulluq, rahmat-arzimaydi kabi 3) Biror faoliyatni ko’tarinki,ijobiy baholashni bildiradi:balli,barakallo, ofarin kabilar

Undovlar modal so’zlar kabi qo’shimchalar olib o’zgarmaydi.Masalan,hoy undovi egalik,kelishik qo’shimchalarini olmaydi,unga qo’shimchalar qo’shish bilan yangi so’z yasab bo’lmaydi.Ayrim undovlar otlashganda ya’ni ot vazifasini bajarganda egalik qo’shimchasini olishi mumkin.masalan,Ohi olamni tutdi. Bu o’rinda ohi-nimasi? so’rog’iga javob bo’lib,oh deyishning ,nola qilishning nomini bildirib kelyapti.Undov so’zlar boshqa so’zlar bilan grammatik aloqa bog’lamaydi. Ba’zan kishilarning undov so’zlar orqali ifodalagan his-hayajonini,buyruq-xitobini tasvirlash uchun undov so’zlarga demoq,solmoq,urmoq,tortmoq, singari fe’llar qo’shilib keladi va qo’shma fellar hosil qiladi:voy demoq,dod solmoq,oh urmoq,uh tortmoq.