Mavzu: Umurtqalilarda ko’ndalamg targ’il muskullar qisqarish jarayoni. Sirpanuvchi ipchalar modeli

miofibrillalar mavjud.

• Umurtqasiz hayvonlarda ham targ’il va silliq mushaklar mavjud, lekin ularning xususiyatlari va MAT bilan munosabatlari o’zgachadir.
• Umurtqali hayvonlarning silliq mushaklari bir yadroli duksimon hujayralardan tashkil topgan bo’lib me’da, ichak, siydik yo’llari, bronxlar, qon tomirlar va boshqa ichki a’zolarning mushak qatlamlarini shakllantiradi. Ushbu hujayralarning qalinligi 2 dan to 10 mkm, uzunligi esa 50 dan to 400 mkm gacha bo’ladi. Silliq mushaklarning ayrim hujayralari bir-biriga qarshiligi past bo’lgan elektr kontaktlar - neksuslar bilan bog’langan. Silliq mushak hujayralarida ham miofibrillalar va sarkomerlar bor. Lekin ular, targ’il mushaklardagidek takrorlanmaganligi tufayli silliq mushaklarda targ’illik kuzatilmaydi. Silliq mushaklarni simpatik va parasimpatik asablar innervastiyalaydi. Shu sababli silliq mushaklar faoliyatiga ixtiyoriy ta’sir o’tkazib bo’lmaydi. Silliq mushaklarning ham uchta asosiy xossalari mavjud - Qo’zg’aluvchanlik, o’tkazuvchanlik va qisqaruvchanlik.

• Ular tolalarining Qo’zg’aluvchanligi anchagina past bo’lib, tinchlik potensiali 60-70 mV ni tashkil qiladi. Bu miqdor ko’ndalang-targ’il mushak tolasidagi tinchlik potensiali miqdoridan biroz kamroq. Bu xol, silliq mushak membranasining natriy uchun o’tkazuvchanligi yuqori bo’lishiga bog’liq. Bu mushaklarning harakat potensiali ham skelet mushaklarinikidan kamroq, ya’ni 70-90 mV dan oshmaydi.
• Ba’zi bir silliq mushaklarda membrananing depolyarizastiyalanishi natriy ionlari kanallarining faollashishiga emas balki kalsiy ionlari kanallarining faollashuviga bog’liqligi aniqlangan. 
• Qisqarish mehanizmlari.

• Silliq mushaklarda ham qo’zg’alishdan so’ng qisqarish sodir bo’lishi, ya’ni elektromexanik bog’lanish kalsiy ionlari ishtirokida yuzaga chiqadi. Ularning hujayralarini sarkoplazmatik retikulumida joylashgan kalsiy nasoslari juda kuchsizligi sababli, qisqarish vaqtida erkin xolga o’tgan kalsiy ionlarini mioplazmadan yo’qotish ancha vaqt davom etadi va natijada mushak sekinlik bilan bo’shashadi. Qisqarish aktin iplarining miozin iplariga nisbatan sirpanishiga bog’liq. Ammo, bu sirpanishning va ATF parchalanishining tezligi ko’ndalang-targ’il mushaklardagiga qaraganda 100-1000 marta kam. Shu tufayli, silliq mushaklar charchamasdan uzoq va turg’un qisqarishga moslashgan. Shu bilan birga, bir xil ko’ndalang kesimga ega silliq va targ’il mushaklar hosil qiladigan tortish tarangligi teng darajada bo’ladi (30-40 N/sm2) va ular bir xil og’irlikdagi yukni ko’tara oladilar. Ammo, silliq mushak shu sharoitda targ’il mushakka nisbatan 100-500 marta energiyani kam sarflaydi.