Mavzu: Ultrabinafsha nurlar fotoelektron elektrometrning

Analizatorlarning ishlash tamoyili

To’xtovchi maydonli analizator sferik (yarim sferik) ko’rinishdagi to’rlar (2 tadan 4 tagacha ) va kollektordan iborat bo’ladi.To’rtta to’rga ega bo’lgan analizatorli spektrometrning chizmasi 2.1 – rasmda keltirilgan.Bu yerda T₁ to’r nishondan uchib chiqayotgan elektronlarning maydonsiz fazoda harakatlanishini ta’minlashga xizmat qiladi.Buning uchun nishon bilan to’r T₁ taxminan bir xil potensialga ega bo’lishi kerak (ular orasidagi kontakt potensiallar farqi U_nt manba yordamida kompensatsiya qilinadi).

Shuning uchun fotoelektronlarning T₁ gacha o’z yo’nalishlarini o’zgartirmay yetib keladi.Ikilamchi elektronlarni to’xtatuvchi potensial T₁ va T₂ oralig’ida beriladi.To’ztatuvchi U_t potensialning to’r katakchalari o’rtasida ham bir xilda qolishini ta’minlash uchun T₂ ga juda yaqin qilib T₃ to’r joylashtiriladi.Energiyasi to’xtatuvchi maydon energiyasidan katta bo’lgan ikkilamchi elektronlar kollektoriga tushadi.Kollektor va T₂,T₃ to’rlar orasidagi sig’imni keskin kamaytirish uchun ular orsiga T₄ to’r joylashtiriladi.



(2.1-rasm)

To’xtatuvchi potensialni asta-sekin 0 dan U₁ gacha monoton o’zgartira borib i_t(U₂) ya’ni, i(E) bog’lanish egri chizig’ini yozish mumkin.Bu bog’lanishning hosilasini olish uchun T_{2 3} to’rga U_t bilan birgalikda chastotali ozgina kuchlanish ( ) beriladi.Bu yerda atrofida bo’ladi.Natijada kollektorga o’tayotgan fototok chastota bilan modulyatsiyalangan ( tebrangan ) bo’ladi,ya’ni uni quyidagicha yozish mumkin.

(2.1)

Ma’lum almashtirishdan keyin (2.1)ni quyidagicha yozish mumkin.

Bu yerda -vaqtga bog’liq bo’lmagan hamma hadlarini o’z ichiga oladi bo’lganligi uchun va undan yuqori darajali hadlarni tashlab yuborsak

(2.2)
Qabul qiluvchi sistemadagi dastlabki va rezonans kuchaytirgichlarni hamda sinxron dedektorni chastotaga ishlaydigan qilib sozlasa yozib oluvchi qurulmada N(E) qayd qilinadi N(E) spektr fotoelektorlarning birinchi garmonikasining ampilitudasi ga proporsionol bo’ladi. Qayd qiluvchi sistemani chastotaga sozlab amplitudaga proporsional bo’lgan signallarni yozib olish mumkin.

2. 
   Fotonlar manbai
   

Qattiq jism yuzalarining elektron tuzilishini o’rganishga asosan ultrabinafsha nurlardan foydalaniladi.Bunda valent zonada elektronlarning taqsimlanishi va zonalarning parametrlarini aniqlash uchun fotonnning energiyasi

Q ilib olinadi.Fotonning manbai sifatida kriptonli,ksenonoli,vodorodli ,standart chiziqli spektrga ega bo’lgan lampalardan foydalaniladi.Bunda asosan quyidagi spektrlardan foydalanish qulay bo’ladi.Vodorod 115Nm (10,8ev)123,6Nm (10.2 ev),krypton (8.4ev)va simob 60.8Nm (21ev).Ko’pincha ultrabinafsha nurlarning havoda yutilishini kamaytirish uchun fotonlar manbai yuqori vakumli kameraga joylashtiriladi.Gazerazryad lampa ( )tuzilishinig sxematik tasviri va uni elektr manbasiga ulash sxemasi 2.2-rasmda keltirilgan.Yuqori darajada stabil ishlaydigan YUП-1 manbasining o’zgaruvchan 6.3V li kleniklariga ning nakol tolasi ulanadi.Undan uchib chiqqan elektronlar lampa uchiga to’ldirilgan gaz bilan to’qnasha boshlaydi.Anod A ga o’zgarmas kuchlanishli manbaning musbat qutbi ulanadi.Razryadni vijudga keltirish uchun T anodgagiga nisbatan qattiqroq kuchlanish beradi.Razryad vijudga kelgach to’r potensiali tezda uziladi.Razryad ya’ni elektronlarning gaz molekulalari bilan to’qnashuvi natijasida hosil bo’lgan nur ning magnit ftoridli tirqishidan o’tib,kollemator orqali nishon yuzasiga borib tushadi.

(2.2-rasm)