Mavzu: Tuproqning fizik va fizik mexanik xossalari. Reja: tuproqning umumiy fizikaviy xossalari Tuproqning kovakligi va uning turlari

2-rasm. Strukturali madaniy tuproqlarning kovakligi. (N.A.Kachinskiy bo‘yicha)

1. 
   agregat (uvoq, kesak) dagi nozik, asosan kapilyar kovakliklar, tuproq namlanganda suv bilan to‘ladi;
   
2. 
   agregatdagi o‘rtacha kovakliklar (uyalar, kanallar), namlanganda qisqa vaqt suv bilan to‘ladi, sungra shimilib ketgandan keyin- havo bilan to‘ladi;
   
3. 
   agregatlar orasidagi yirik kovakliklar, odatda havo bilan to‘lgan; 4- agregatlar tutashish joyidagi kapilyar kovakliklar, nam tuproqda ko‘p qismi suv bilan to‘lgan.
   

A.G.Doyarenko tadqiqotlariga ko‘ra, tuproqning eng maqbul suv-havo rejimi kapillyar va nokapillyar kovakliklarning nisbati taxminan 1:1, ya‘ni deyarli teng bo‘lganda yuzaga keladi. Ammo tuproqda yetarli darajada havo almashib turadigan sharoitni hamda barqaror nam zahirasini hosil qilish uchun nokapillyar kovakliklar miqdori umumiy kovakligiga nisbatan 55-65 foiz bo‘lishi ma‘qul. Bu ko‘rsatkich 50 foizdan kam bo‘lsa, havo almashishi sekinlashadi va anaerob sharoit vujudga keladi.

Agronomik nuqtai-nazardan tuproqda nam bilan egallangan kapillyar bo‘shliqlarning ko‘p bo‘lishi bilan bir qatorda, mineral tuproqlarda aerasiya bo‘shlig‘i 15 foizdan kam bo‘lmasligi kerak. Tuproqning havo almashinadigan (aerasiya) kovakligini hisoblash juda muhim.

Bunda, K_ae - aerasiya kovakligi, tuproq hajmiga nisbatan, foiz: K_umum - umumiy kovaklik, foiz; V-suv bilan egallangan kovakliklar hajmi, tuproq hajmiga nisbatan, foiz; d - tuproq zichligi, g/sm³ ; a -tuproqdagi nam miqdori, tuproq og‘irligiga nisbatan, foiz hisobida. Kovaklik turli tuproqlarning genetik qatlamlari bo‘yicha farq qiladi va odatda haydalma yerlarda yuqori bo‘ladi. Masalan, qo‘riq tipik va to‘q tusli bo‘z tuproqlarda umumiy kovaklik, uning yuqori qatlamida 5557, haydalma yerlarda bu ko‘rsatkich 58-62 foizni tashkil etadi. Tuproq kovakligini baholash shkalasi quyidagi 3-jadvalda berilgan.