Mavzu: tuproq tiplari va tabiiy geografik yollari tuproqshunoslik fanini rivojlanishida xissa qo’shgan olimlarning ishlari reja: Tuproqlar klassifikatsiyasi va taksonimik birliklar

MAVZU: TUPROQ TIPLARI VA TABIIY GEOGRAFIK YOLLARI TUPROQSHUNOSLIK FANINI RIVOJLANISHIDA XISSA QO’SHGAN OLIMLARNING ISHLARI REJA: 1. Tuproqlar klassifikatsiyasi va taksonimik birliklar. 2.Mintaqalarning tuproq hosil qiluvchi tabiiy sharoitlari. 3.Sho’rlangan tuproqlarni hosil bo’lishi va meliorativ holatini yaxshilash.

• Ma'lumki, tuproqlarni hosil bo’lishi, rivojlanishi, xossa va xususiyatlarini shakllanishida iqlim, o’simlik va hayvonot dunyosi va mikroorganizmlar muhim rol o’ynaydi.Yer sharining har bir alohida olingan qismida ma'lum o’lchovdagi iqlim sharoitlari va shu sharoitga moslashgan o’simlik va xayvonot dunyosi mavjud. Iqlim sharoiti ekvatordan qutblarga tomon ma'lum kengliklarni egallagan holda alohida mintaqalar tomon o’zgarib boradi va shu bilan bir-biridan farq qiluvchi xilma-xil tabiiy sharoitlarni yuzaga keltiradi. Masalan: cho’llarda quruq va issiq iqlim sharoitlarida o’simliklarni nixoyatda siyrak, past bo’yli, tikanli bo’lib rivojlanishiga olib kelgan.

• Tuproqshunoslik fanining asoschisi V.V.Dokuchaev birinchi bor bunday o’zgarishlarning mohiyatini o’rganish asosida tabiatda tuproqlarni turli tuman bo’lishi geografik qonuniyat asosida ro’y berishini ta'kidladi. U o’zining «Tabiat zonalari to’g’risidagi ta'limot» asarida shunday deb yozgan edi: .....quruqlikda eng muhim tuproq hosil qiluvchi sharoitlar kengliklarga paralel bo’lgan mintaqalar yoki poyalar xolida tarqalgan ekan, tuproqlar ham iqlim, o’simlik va boshqalarga bog’liq holida joylashishi lozim...»

• Arktik va subarktik mintaqa tuproqlari. Yevropaning shimoliy qismlari qutbiy bioiqlim oblastini tashkil etadi va arktik xamda subarktik tundra tuproqlar mintaqasiga bo’linadi.Arktik va subarktik mintaqaning umumiy maydoni 2565,8 ming kv.km. ni tashkil etadi. Arktik mintaqa shimoliy muz okeanidagi orollar va Rossiyaning shimoliy qismidagi dengiz chegaralari, Norvegiyaning shimol va Alyaska territoriyasini o’z ichiga oladi. Zona juda sovuq iqlim sharoitiga ega. yog’in miqdori 150-300 mm atrofida. Tuproqlar ko’p davr muzlagan holatida bo’lib, faqat yozdagina 2-2,5 oy mobaynida 30-50 sm qalinlikdagi qatlami eriydi. Mintaqaning arktik cho’l qismida o’simliklar asosan ko’k, yashil suv o’tlari, lishaynik va mayda moxlardan iborat.