Mavzu: Toshkent shahri ziyoratgohlarida me’moriy yozuvlarning aks ettirilishi Reja: Kirish I – bob. Toshkentning qadimiy maqbara va me’moriy majmualari va ulardagi yozuvlar

Koxota me’moriy majmuasining manzili: Shayxontohur tumani, Koxota ko‘chasi, 105-uy. Majmua eski Toshkentning Taxtapul qismida shu nomdagi kabriston yaqinida, Kaykovus arig‘idan janubroqda joylashgan.
Masjid (16,4x13,4 metr, balandligi – 5,0 metr) 2 metr balandlikdagi supa ustida qad rostlagan, kunchiqar tarafdan kirib boriladi. Qishki xonaqoh tomini 4 ustun ko‘tarib turadi. G‘arbiy devorda mehrob ravoqchasi joylashgan. Qishki masjid binosi har ikkata tarafdan bir va ikki qator ustunlari bo‘lgan ayvonpar bilan qurshab olingan. Ularning kapiteli frizi gullagan butalar, nok va olma naqshlari tushirilgan arkachalar bilan ziynatlangan.
Uzoq vaqt mobaynida binodan boshqa maqsadlarda foydalanib kelindi. Unda navbati bilan bolalar uyi, harbiy komissariat, poliklinika joylashtirilgan. Masjid binosi ayvon bilan o‘rab olingan, yonida esa ko‘pdan-ko‘p qo‘shimcha imoratlar ham qurilgan, naqshlari yo‘qolib ketgan”.
XXI asr boshlarida majmua binolari tubdan ta’mirlandi va tarhi ham yangidan tuzildi: eski darvozaplar olib tashlandi va ulardan janub tarafda burchaklarida baland qirrali minoralari — guldastalari va naqshinkor mezanasi bo‘lgan xushqad ravoqsimon peshtoq ko‘rinishida yangi darvozaxona tiklandi. Darvoza tasmasi sirtiga naqshlar ilgizarlik bilan ishlangan. Eski masjidga qo‘shimcha tariqasida ikkita katta xonaqoh qurildi, ularning mehroblari ravoqchalari tepasida o‘ymakor ganch bilan yozilgan bitiklar — «Kalimai toyyiba» naqshlangan. Chala-yarim vayrona holiga kelib qolgan eski maqbara binosi o‘rnida yangi mahobatli inshoot barpo etildi. Uning moviy rangli qadama parchinlar bilan bezatilgan gumbazi baland gardish ustiga qo‘ndirilgan, mahalla binolari tegrasida yuksalgancha uzoq-uzoqdan ham ko‘rinib turadi. Ayni mahalda maqbaraga kirish an’anaviy yo‘sinda kunchiqar tarafdan emas, kunbotar tarafdan ochilgan, Qolgan devorlarida esa ganchdan yasalgan panjaralar bilan to‘silgan ravoqsimon derazalar qoldirilgan. Sharqiy fasadi islimiy naqshlar tushirilgan baland peshtoq bilan bezatilgan: peshtoqning tepa qismida Qur’oni karim oyatlaridan parchalar keltirilgan friz, arka ravoqchalarida serqirra charaqlagan yulduzlar va girehlardan hosil bo‘lgan naqshu nigorlar joy olgan. Peshtoqning unchalik ham chuqur bo‘lmagan ravoqchasidagi — kirish joyidagi eshik gullar va handasaviy rasmlardan iborat ajoyib o‘ymakorlik naqshlari bilan bezatilgan.
Maqbaraning baland kvadratsimon xonaqohi Ichkarisida barcha devorlarda unchalik ham chuqur bo‘lmagan arkasimon ravoqlar yasalgan. Ravoqchalar tepasida esa o‘zaro kesishadigan arkalar silsilasi joylashgan, ular gumbazni suyab, ko‘tarib turibdi. Ichkari devorlari oq rangga bo‘yalgan xonaqohning pastki qismida moviy rangli mayolika plitalardan yasalgan, to‘q ko‘k taramlar (polosalar) bilan hoshiyalangan panel joylashgan, yuqori qismida esa islimiy naqshlar belbog‘i bilan kifoyalanilgan. Xona markazida joylashgan daxma ustida g‘ishtdan sag‘ana ko‘tarilgan.