Mavzu: To'ra Mirzayevning o'zbek folklorshunosligiga qo'shgan hissasi Reja

To'ra Mirzayevning hayoti va ijod yo’li.

To‘ra Mirzayev (1936.06.03, Shofirkon tumani — 2020.29.09, Toshkent) — Folklorshunos olim. Filologiya fanlari doktori (1988), professor (1991). Buxoro pedagogika institutini tugatgan (1957).
Jarqo‘rg‘on tumani maktablarida o‘qituvchi va o‘quv bo‘lim mudiri (1957-1960), O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi Til va adabiyot institutida aspirant (1961-1963), kichik (1964-1966), katta ilmiy xodim (1966-1971), folklor bo‘limi mudiri (1971-2002), direktor (1991 yildan, 1991-1998 yillarda — Adabiyot instituti), O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi vitse-prezidenti (2001 yildan) bo‘lgan.
To‘ra Mirzayev tadqiqotlari xalq dostonlari va baxshilar epik repertuarini o‘rganishga bag‘ishlangan. «Bulbul taronalari» (1971-1973), «Pesni Bulbulya» (1974-1977), «Uzbekskaya narodnaya poeziya» (1990), «Go‘ro‘g‘li» dostonlari (1996-97), «Alpomish» (1999) kabi yirik asarlarni nashrga tayyorlagan va muharrirlik qilgan.
O‘zbek xalq qahramonlik eposi «Alpomish»ni nemis tilida Vaysvadenda nashr ettirgan (hamkorlikda, 2001). Beruniy nomidagi O‘zbekiston Davlat mukofoti laureati (1973).
To‘ra Mirzayev Beruniy nomidagi O‘zbekiston Respublikasi Davlat mukofoti, «O‘zbekiston Respublikasi fan arbobi» faxriy unvoni, «Fidokorona xizmatlari uchun» va «Do‘stlik» ordenlariga sazovor bo‘lgan.
To‘ra Mirzayevning 600 dan ortiq ilmiy, uslubiy, ilmiy-ommabop ishi e’lon qilingan. Ulardan 5 tasi monografiya, 5 tasi darslik va o‘quv qo‘llanma, 45 tasi kitob va folklor to‘plamdir. Olimning kitob va maqolalari Rossiya, Germaniya, Turkiya, Tojikiston, Qozog‘iston, Turkmaniston kabi ko‘plab mamlakatlarda nashr etilgan.
Taniqli folklorshunos olim, O'zR FA akademigi To'ra Mirzayev 1936-yil 6-martida Buxoro viloyati, Shofirkon tumanida tug'ildi. 1957-yili Buxoro davlat pedagogika institutini tugatib, Surxondaryo viloyati, Jarqo'rg'on tumani 22-son o'rta maktab o'qituvchisi sifatida o'z faoliyatini boshladi. 1961-1963-yillarda O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Til va adabiyot instituti aspiranturasida tahsil oldi, 1965-yilda nomzodlik, 1986-yilda doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi. 2017-yilda O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining haqiqiy a'zosi etib saylandi.
Iste'dodli olim o'zining qariyb 65 yillik ilmiy pedagogik va tashkilotchilik faoliyati davomida Fanlar akademiyasi Til va adabiyot instituti kichik, katta ilmiy xodimi, sektor mudiri, direktori, Fanlar akademiyasi ijtimoiy-gumanitar fanlar bo'yicha vitse-prezidenti va umrining oxirigacha O'zbek tili, adabiyoti va folьklori instituti yetakchi ilmiy xodimi sifatida samarali mehnat qilib, yurtimizda adabiyotshunoslik, folklorshunoslik fanlari sohasidagi dolzarb masalalarni tadqiq etish, yuqori malakali kadrlar tayyorlash ishiga munosib hissa qo'shdi.
T.Mirzayev xalq og'zaki badiiy ijodiyotini keng ko'lamda tadqiq etishdan iborat fundamental ilmiy maktabga asos solgan yirik fan tashkilotchisi, eposshunoslikning ko'plab nazariy masalalarini xalqaro darajada hal qilgan, o'zbek xalq dostonlarini barcha variant va versiyalari asosida kompleks o'rganishdan iborat yangi ilmiy yo'nalishga asos solgan taniqli folьklorshunos olim edi.
Uning ilmiy izlanishlari o'zbek folklorining janrlar tarkibi va tarixiy taraqqiyoti, folklor nazariyasi, folklorshunoslik tarixi, folklor asarlarini to'plash, sistemalashtirish va nashr etish, folklor tekstologiyasi va hozirgi tarixiy-folkloriy jarayon sohalariga bag'ishlangan.
U “O'zbek folklori va adabiyoti tarixi” 15 jildligini yaratish”, “O'zbek folklori va adabiyoti tarixi” ilmiy-amaliy loyihalarini bajarishga rahbarlik qilgan. Uning bevosita ishtiroki va rahbarligida “Alpomish” dostoni, “O'zbek xalq maqollari”ning akademik nashrlari, “O'zbek xalq ijodi” ko'ptomligi, “O'zbek folklori ocherklari”, “O'zbek xalq ijodi bo'yicha tadqiqotlar” kabi kitoblar chop etilgan.
Akademik T.Mirzayevning folklorshunoslik sohasining nazariy va amaliy masalalariga bag'ishlangan ilmiy maqolalari, ko'plab kitob va monografiyalari yurtimiz va xorij olimlariga yaxshi ma'lum.
Jonkuyar ustoz sifatida ko'plab yoshlarga ilm-fan sirlaridan saboq bergan zahmatkash olimning bevosita rahbarligida o'nlab fan doktorlari va fan nomzodlari tayyorlangan.
Akademik T.Mirzayevning mamlakatimiz ilm-fanini rivojlantirish borasidagi xizmatlari davlatimiz tomonidan munosib taqdirlandi. U Beruniy nomidagi O'zbekiston Respublikasi davlat mukofoti sovrindori, “O'zbekiston Respublikasi fan arbobi” faxriy unvoni, “Do'stlik” va “Fidokorona xizmatlari uchun” ordenlari bilan mukofotlangan.
Atoqli olim, mehribon ustoz, kamtarin inson To'ra Mirzayevning xotirasi qalblarimizda hamisha saqlanib qoladi.
Atoqli adabiyotshunos olim, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademigi To‘ra Mirzayev shu yil 29 sentyabr kuni 84 yoshida vafot etdi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev, Oliy Majlis Senati raisi Tanzila Norboyeva, Qonunchilik palatasi spikeri Nurdinjon Ismoilov, Bosh vazir Abdulla Aripov va Fanlar akademiyasi prezidenti Behzod Yo‘ldoshev To‘ra Mirzayev vafoti munosabati bilan hamdardlik bildirdi.
To‘ra Mirzayev 1936 yil 6 martda Buxoro viloyatining Shofirkon tumanida tug‘ildi. 1957 yili Buxoro davlat pedagogika institutini tugatib, mehnat faoliyatini Surxondaryo viloyatining Jarqo‘rg‘on tumanidagi 22-o‘rta maktabda o‘qituvchi sifatida boshladi. 1961-1963 yillarda O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Til va adabiyot instituti aspiranturasida tahsil oldi, 1965 yilda nomzodlik, 1986 yilda doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi. 2017 yilda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining haqiqiy a’zosi etib saylandi.
Iste’dodli olim o‘zining qariyb 65 yillik ilmiy-pedagogik va tashkilotchilik faoliyati davomida Fanlar akademiyasi Til va adabiyot instituti katta ilmiy xodimi, sektor mudiri, direktori, Fanlar akademiyasining ijtimoiy-gumanitar fanlar bo‘yicha vitse-prezidenti, O‘zbek tili, adabiyoti va folklori institutining yetakchi ilmiy xodimi kabi lavozimlarda samarali mehnat qilib, yurtimizda adabiyotshunoslik, folklorshunoslik fanlari sohasidagi dolzarb masalalarni tadqiq etish, yuqori malakali kadrlar tayyorlash ishiga munosib hissa qo‘shdi.
To‘ra Mirzayev o‘zbek xalq og‘zaki badiiy ijodiyotini keng ko‘lamda tadqiq etish borasida ilmiy maktab yaratgan, eposshunoslikning nazariy va amaliy masalalariga doir ko‘plab asarlari nafaqat mamlakatimiz, balki chet ellarda ham e’tirof etilgan taniqli folklorshunos olim edi.
Ayniqsa, uning rahbarligi va ishtirokida tayyorlangan 15 jildlik “O‘zbek folklori va adabiyoti tarixi” ilmiy-amaliy to‘plami, “Alpomish” dostoni, “O‘zbek xalq maqollari”ning akademik nashrlari, shuningdek, olimning ko‘p jildlik “O‘zbek xalq ijodi”, “O‘zbek folklori ocherklari”, “O‘zbek xalq ijodi bo‘yicha tadqiqotlar” kabi kitoblari, ko‘plab ilmiy maqolalari, kitob va monografiyalari milliy adabiyotimiz va madaniyatimiz xazinasiga munosib hissa bo‘lib qo‘shildi.
Jonkuyar ustoz sifatida ko‘plab yoshlarga ilm-fan sirlaridan saboq bergan zahmatkash olimning bevosita rahbarligida o‘nlab fan doktorlari va fan nomzodlari tayyorlangan.

3.