Mavzu: To’lov tizimi va uning rivojlanish bosqichlari. Reja

Mavzu: To’lov tizimi va uning rivojlanish bosqichlari.
Reja:

1. 
   To’lov tizimi va uning rivojlanish bosqichlari
   
2. 
   EPS haqida tushuncha
   
3. 
   Dunyoning elektron to'lov tizimlari.
   

Kirish
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tovar-pul munosabatlarining keng miqyosda rivojlanishi banklar oldida yangidan-yangi operasiyalar bajarishga imkoniyat ochib beradi.
Shuning uchun ham respublikamizda bozor iqtisodiyoti talablariga mos keluvchi zamonaviy bank tizimi yaratish zaruriyati tug’ildi.
O’zbekiston Respublikasi «Bank siri to’g’risia»gi qonunning 3-moddasiga binoan quyidagilar bank siri hisoblanadi:
- o’z mijozlarining (vakillarining) operasiyalari, hisob varaqlari, va omonatlariga doir ma’lumotlar
- bank o’z mijoziga (vakiliga) bank xizmatlari ko’rsatishi munosabati bilan mazkur mijoz (vakil) to’g’risida olgan ma’lumotlar
- mijozning (vakilning) bank seyflari va binolarida saqlab turilgan mol-mulki, uning xususiyati va qiymati haqidagi ma’lumotlar
- mijoz (vakil) topshirigiga binoan yoki uning foydasini ko’zlab amalga oshirilgan banklararo operasiyalar va bitimlar to’g’risidagi ma’lumotlar
- bank sirini tashkil etuvchi ma’lumotlarning banklar o’rtasida muomilada bo’lishi natijasida ma’lum bo’lib qolgan boshqa bankning mijoziga (vakiliga) doir ma’lumotlar.
Chet el banklari vakillik bo’limlari – banklar o’rtasidagi an’anviy aloqalarni turi bo’lib, xalqaro banklar o’rtasidagi munosabatlar bo’yicha boshqa davlatlar bankida ochiladigan bo’limlaridir.
3. Bank tizimi va uning rivojlanish bosqichlari
Xozirgi vaqtda jahonda umum qabul qilingan bank tizimi ikki pog’onali bank tizimi bo’lib u markaziy bank va tijorat banklari tarmog’ini o’z ichiga oladi.
Bank tizimini bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqib qayta tashkil etish quyidagi tamoyillarga asoslangan holda olib boriladi:
- Xorijiy va mahalliy investorlarning ishonchini qozonish maqsadida bank-moliya tizimi barqarorligiga erishish
- bank tizimidagi islohatlar umumiqtisodiy islohatlarning o’tkazilishi bilan mos kelishi
- bank-moliya tizimini bosqichma-bosqich takomillashtirish yo’li bilan jahon banki tizimiga yaqinlashtirish
- pul-kredit siyosatini olib borishda mamlakatning ichki ehtiyojini va uning iqtisodining xususiyatini hisobga olish
- banklar faoliyatida mijozlar manfaatini ustun quyish va boshqalar.
Jahon amaliyotidagi xozirgi mavjud banklarning rivojlanishini quyidagi ikki davrga bo’lish mumkin:
Birinchi davr – bu O’zbekiston mustaqillikka erishgungacha bo’lgan davrdagi bank tizimi

Ikkinchi davr O’zbekiston mustakillikka erishgandan keyingi davrdagi bank tizimi.

Bank tizimi rivojlanishining birinchi davri quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi:
- Birinchi bosqich XIX-asrning oxiridan 1930-32 yillargacha bo’lgan davrni o’z ichiga olib bunda oldingi mavjud bo’lgan banklar zaminida sobiq ittifoqning kredit tizimi tashkil qilindi. Bu davrda shu vaqtdagi iqtisodiyotning rivojlanishiga mos keluvchi tarmoq banklari, o’lka banklari, tijorat banklari, maxsus banklar, davlat banklari kabi banklar faoliyat ko’rsatgan.
- Ikkinchi bosqich 1932 yildan 1959 yillargacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Bu davrda banklar korxonalarni veksel orqali kreditlashdan (egri kreditlash) to’g’ridan-to’g’ri kreditlashga o’tdi. Bunda banklar xalq xo’jaligi sohalari bo’yicha tashkil qilindi va ular shu sohalarga muddatli kreditlash va moliyalashtirish bilan shug’ullangan. Davlat banki asosan qisqa muddatli kreditlashni olib borgan.
- Uchinchi bosqich 1959 yildan 1988 yilgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Bunda mavjud tarmok banklari qayta tashkil qilinib mamlakatdagi barcha kredit munosabatlarni olib borish maqsadida uchta yirik bank - Davlat banki, qurilish banki, tashqi savdo banki tashkil qilindi. Davlat banki xalq xo’jaligining barcha sohalariga (qishloq xo’jaligiga o’zoq muddatli kredit ham) qisqa muddatli kredit bergan. Šurilish banki kapital quyilmalar bilan boglik operasiyalarni bajargan. Tashki savdo banki mamlakatning eksport-import operasiyalarini bajargan.
- Turtinchi bosqich bank tizimini qayta tashkil qilish bosqichi bo’lib, u 1988 yildan 1990 yilgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Bu davrda davlat banki bilan bir qatorda ko’plab maxsus tarmoq banklari tashkil etildi.
Bu davr bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqib ikki pog’onali bank tizimiga o’tish bilan ham bog’liq.
Xalqaro amaliyotda ikki pog’onali bank tizimi Vengriyada 1987 yilda, SSSRda 1988 yildan, Polshada 1989 yildan, Bolgariya, Ruminiya va Chexoslavakiyada 1990 yildan joriy etilgan
.
EPS qanday ishlaydi.
Bunday tizimlarning daromadlari operatsiyalar, birja operatsiyalari va mijozlar o'rtasidagi boshqa savdo munosabatlari uchun olinadigan komissiyalarga asoslanadi. Boshqacha qilib aytganda, EPS bir xil banklardir, faqat Internetda.
Elektron pul va elektron to'lov tizimlaridan foydalanishning afzalliklari
Anonimlik sharti bilan ishlash - shaxsiy ma'lumotlarni ko'rsatmasdan to'lovlar va o'tkazmalarni amalga oshirish imkoniyati;
Pul o'tkazmalari, xizmatlar uchun to'lovlar va tovarlarni sotib olish bo'yicha operatsiyalarning samaradorligi;
To'lov uchun past komissiya: bundan tashqari, ko'p EPS umuman foiz olinmaydi, masalan, ADVCash tizimi;
Elektron hisob-fakturani yaratishning eng soddalashtirilgan tartibi;
Operatsiyalar paytida yuqori darajadagi himoya;
Pul mablag'larini bank hisobvarag'iga va plastik kartalarga o'tkazish, shuningdek, hamyonlarni bir zumda to'ldirish imkoniyati.
EPS turlari
Yuqorida aytib o'tganimdek, barcha EPS o'z valyutalarini chiqaradi. Ulardan ba'zilari butun dunyoda tan olingan, ba'zilari esa faqat bir necha mamlakatlarda ishlaydi.
Shuning uchun, ma'lum bir tizimni tanlashdan oldin, u qanday ehtiyojlar uchun ishlatilishini aniq belgilashingiz kerak. Albatta, hech kim sizni bitta tizim bilan cheklamaydi: shaxsan mening ko'pgina to'lov tizimlarida hamyonlar ochiq va men ulardan faol foydalanaman.
Keling, eng ko'piga qisqacha to'xtalib o'tamiz mashhur tizimlar(Men ularni ustuvorlik tartibimga qo'ydim):
Mukammal pul.
Ushbu sharhning shubhasiz etakchisi. Shaxsan men undan ko'plab investitsiya loyihalarida ishtirok etish uchun foydalanaman.
Tizim 2007 yilda tashkil etilgan. Perfect Money ko'pincha jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan moliyaviy operatsiyalar uchun ishlatiladi. Ushbu to'lov investitsiya loyihalarining 99 foizida qabul qilinadi, bu esa uni investitsiya muhitida juda mashhur qiladi.
Perfect Money Finance Corp ofshor (Panama) litsenziyasini oldi, shuning uchun unga qandaydir tarzda ta'sir qilish deyarli mumkin emas. Batafsilroq sharh va ushbu tizimda hamyonni qanday yaratish haqida mening blogimda bu haqda joylashtirilgan >>>
Dastlab, ko'plab investitsiya loyihalari undan mablag'larni investitsiya qilish imkoniyati sifatida foydalanmadi, lekin ko'pincha men ushbu to'lov agregatori orqali investitsiya qilish imkoniyatiga duch kelaman.
Bundan tashqari, AdvCash xizmati doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va tez orada uni chiqarish rejalashtirilgan maxsus dastur iOS va Android uchun. Ushbu tizimning katta afzalligi MasterCard bank kartasini chiqarish imkoniyatidir, uning yordamida siz dunyoning 200 dan ortiq mamlakatlarida, shu jumladan MDH mamlakatlarida xaridlar uchun to'lovlarni amalga oshirishingiz va naqd dollarni yechib olishingiz mumkin.
Men ham ushbu tizim haqida batafsil maqola yozdim, uni ko'rib chiqish uchun tavsiya qilaman..
To'lovchi.
Bundan tashqari, onlayn investorlar orasida juda mashhur.Ushbu toʻlov xizmati 2012-yilda ishlay boshlagan va tezda internetda brokerlik kompaniyalari va elektron doʻkonlar orasida mashhurlikka erishgan.
Kompaniya tarmoqda, jumladan AQSh va Yevropada faol kengayishni boshladi va buning natijasida foydalanuvchilar soni allaqachon 15 milliondan oshib ketdi.
Ushbu tizimning afzalligi - majburiy identifikatsiyaning yo'qligi, o'z almashinuv punktlarining mavjudligi, AdvCashga o'xshash o'z bank kartangizni chiqarish imkoniyati.
Ammo shuni ta'kidlashni istardimki, Peyerdagi komissiyalar AdvCash-ga qaraganda kamroq insoniydir. Ushbu tizimning afzalliklari va kamchiliklari haqida mening sharhimda ko'proq bilib olishingiz mumkin >>>
OkPay.
Bu, shuningdek, investorlar orasida talabga ega bo'lgan va ko'plab investitsiya loyihalari tomonidan tan olingan mashhur EPS. U 2009 yilda ishga tushirilgan (tizim Britaniya Virjiniya orollarida ro'yxatga olingan). OkPay ham jismoniy, ham yuridik shaxslar tomonidan hisob-kitoblar uchun ishlatiladi va dunyoning 200 dan ortiq mamlakatlarida tan olingan.
izimdan foydalanish oson, bundan tashqari, bu offshor hamyonlar orasida o'z mijozlariga bank kartasini chiqarishni taklif qilgan birinchi tizim bo'ldi. Shaxsan men komissiyaning ko'payishiga qaramay, uni ilgari faol ishlatganman, lekin uzoq vaqt davomida bu bankomatdan dollar olishning yagona muqobili edi.
Ammo AdvCash paydo bo'lishi bilan men bu tizimdan kamroq faol foydalana boshladim, garchi men vaqti-vaqti bilan u orqali sarmoya kiritaman. Men ham OkPay-da sharh yozdim, buni o'qishni maslahat beraman >>>
PayPal.
U 2000 yil mart oyidan beri faoliyat yuritadi va Ebay kompaniyasi tarkibiga kiradi, u orqali tovarlar onlayn xarid qilinadi (onlayn do'konlar, jismoniy shaxslar). PayPal tizimi dunyoning aksariyat mamlakatlarida tan olingan, ammo ularning ba'zilarida - cheklovlar bilan. Ushbu tizimdan 140 milliondan ortiq foydalanuvchilar foydalanadi, u 26 valyuta bilan operatsiyalarni amalga oshirishi mumkin.
MDH mamlakatlarida bu EPS unchalik keng tarqalgan emas, ammo rivojlanish hali ham davom etmoqda: 2013 yildan beri yuqori komissiya bilan bo'lsa ham, rublni bank hisoblari va kartalariga olish mumkin bo'ldi..
Men ushbu tizimda ro'yxatdan o'tganman, lekin men undan faqat Ebayda xarid qilish uchun foydalanaman. Agar siz tarmoqlarga sarmoya kiritishni rejalashtirmoqchi bo'lsangiz, ushbu tizim printsipial jihatdan bunga mos kelmaydi, shuning uchun siz ro'yxatdan o'tishga vaqt sarflay olmaysiz.
WebMoney (WebMoney).
Ushbu EPS Rossiya Federatsiyasida ham, MDHda ham etakchi o'rinni egallaydi. Huquqiy nuqtai nazardan, WebMoney Transfer to'lov tizimi emas, chunki u ED bermaydi. Biroq, bu mohiyatni o'zgartirmaydi - bu to'lov tizimi foydalanuvchilar tomonidan faol foydalaniladi, ularning soni 25 milliondan ortiq. WebMoney PayPal'dan ham oldinroq - 1998 yilda tashkil etilgan.
Ba'zi investitsiya loyihalari kiradi bu tizim to'lovlarni qabul qilish uchun, ammo shuni ta'kidlash kerakki, adolatsiz ish haqida shikoyatlar bo'lsa, tizim tezda javob beradi va foydalanuvchi hamyonini bloklaydi. Bu raqobatchilar tomonidan investitsiya loyihalari bo'yicha to'lovlarni blokirovka qilish uchun ishlatiladi, bu vahima va vahima keltirib chiqaradi salbiy sharhlar(loyiha to'lamaydi va hokazo) va investitsiya loyihasini muddatidan oldin yopish.
Men uni juda kamdan-kam hollarda va faqat favqulodda ehtiyoj uchun ishlataman: tranzaktsiyalar bo'yicha komissiyaning yuqori foizi, shuningdek, pul mablag'larini naqd qilishda undirilgan foizlar meni shaxsan bezovta qiladi.
Yandex pul
Rossiya Federatsiyasida ikkinchi eng mashhur EPS. Tizim 2002 yilda ishga tushirilgan va Yandex tarkibiga kiradi. Operatsiyalar rublda amalga oshiriladi. U asosan Rossiya Federatsiyasida qo'llaniladi.
Tizim xorijiy hamkor PayCash bilan hamkorlikda yaratilgan: bu hamkorlik natijasida Yandex Money MChJ paydo bo'ldi.
Ushbu tizimda mening hamyonim ham bor, lekin uni minimal darajada ishlatishga harakat qilaman. Sabablari WebMoney bilan bir xil: pul mablag'larini o'tkazish va yechib olish uchun tovlamachilik komissiyalari. Ushbu tizimni investitsiya loyihalarida ko'rish juda kam uchraydi, ehtimol WebMoney bilan bog'liq vaziyat - hisobni blokirovka qilish kabi sabablarga ko'ra.
Bank kartasiga buyurtma berish imkoniyati mavjud, ammo Internetda undan foydalanish bo'yicha sharhlar juda ziddiyatli. Men buni o'zim buyurtma qilmaganman, shuning uchun men ushbu kartadan foydalanish bo'yicha o'z fikrimni bildirish imkoniga ega emasman. Ushbu tizimdan foydalanish yoki foydalanmaslik shaxsan sizga bog'liq.
Qiwi.
2007 yilda ishga tushirilgan yana bir mashhur EPS. U quyidagi mamlakatlarda ishlaydi: Rossiya, Belarusiya, Moldova, Qozog'iston, Amerika va boshqa bir qator mamlakatlar.
Ushbu tizimning afzalligi shundaki, siz o'z balansingizni to'ldirishingiz va mablag'larni o'tkazishingiz mumkin bo'lgan ko'p sonli mashinalardir.
Ushbu tizimda mening hamyonim bor, lekin bir necha yil oldin ular pul mablag'larini olib qo'yishni bloklashdi. Men hech qachon qo'llab-quvvatlashdan aniq tushuntirishni eshitmadim va oxir-oqibat qulf olib tashlandi, ammo yoqimsiz ta'm qoldi. Yana bir kamchilik - bu hamyondan pul mablag'larini olishda yuqori foiz stavkalari.
Nihoyat
Muayyan tizimda ro'yxatdan o'tishdan oldin, avval uni qanday maqsadda ishlatishni rejalashtirganingizni hal qiling. Agar sizning maqsadingiz bo'lsa, keyin men Perfect Money, AdvCash, Payeer va OkPay-ni tavsiya qilaman: ro'yxatdan o'tgandan so'ng siz hamyoningizni to'ldirishingiz kerak bo'ladi.ayirboshlash shoxobchalari (BestChange), va keyin Internetga sarmoya kiritishga o'ting.
EPS-da ro'yxatdan o'tayotganda haqiqiy ma'lumotlaringizni ko'rsatishingizni qat'iy tavsiya qilaman, chunki:
birinchidan, ko'pgina tizimlarda siz usiz pul yechib ololmaysiz;
ikkinchidan, bu hamyon sizga tegishli ekanligining isboti bo'ladi - agar tajovuzkorlar parolingizni o'g'irlab, hamyonni buzishsa.
Umid qilamanki, men sizga elektron to'lov tizimlari nima va ulardan qanday foydalanish haqida iloji boricha batafsil ma'lumot bera oldim.
Sizda men qayerga pul investitsiya qilayotganimni bilish imkoniyati ham bor: investitsiya loyihalari mening portfelimda quyidagi havolalar orqali taqdim etilgan:
Bugun biz bu haqda gaplashamiz elektron pul va elektron to'lov tizimlari(EPS) boshqa juda muhim mavzu, tushunmasdan va shunga mos ravishda, amaliy qo'llash to'liq saqlash qiyin bo'ladi. Internetda ishlash va pul ishlashning turli usullari, investitsiyalarning ba'zi turlari, majburiyatlarni bajarish va boshqa holatlarda men Financial Genius sahifalarida ko'rib chiqaman, elektron pullardan foydalanish kerak.
Shunday qilib, birinchi narsa.
Elektron pul nima?
Elektron pul virtual valyuta bo'lib, u orqali Internetdagi barcha turdagi to'lovlar amalga oshiriladi. Ma'lumki, butun dunyo bo'ylab tarmoq har kuni inson faoliyatining tobora ko'proq sohalarini qamrab oladi, mos ravishda foydalanuvchilar o'rtasida, shu jumladan turli mamlakatlardagilar o'rtasida qulay va tezkor hisob-kitoblarga bo'lgan ehtiyoj tobora ortib bormoqda. Aynan shu vazifani elektron pul o'z zimmasiga oladi. Bu, aslida, haqiqiy pul yoki bank hisobvaraqlaridagi mablag'lar bilan bir xil qiymatga ega bo'lgan bir xil banknotalar, ularning butun aylanmasi faqat Internetda sodir bo'ladi. Elektron pullar turli valyutalarda ham bo'lishi mumkin, uni real pulga almashtirish mumkin va aksincha (bu operatsiya elektron pulni depozit / yechib olish deb ataladi).
Elektron pul va bank hisobvaraqlaridagi naqd pulsiz mablag'lar bir xil narsa emas! Hech qanday holatda ular aniqlanmasligi kerak!
Dastlab elektron pullar tor doiradagi to‘lovlarni amalga oshirish uchun foydalanilgan bo‘lsa, hozirda u juda keng muomalaga ega, ulardan foydalanish ko‘lami doimiy ravishda o‘sib bormoqda. Ko'pgina oflayn korxonalar to'lov uchun mashhur elektron to'lov tizimlarining valyutasini qabul qila boshladilar: uning yordami bilan siz, masalan, havo va temir yo'l chiptalarini sotib olishingiz, kommunal to'lovlarni to'lashingiz, hisoblaringizni to'ldirishingiz mumkin. uyali aloqa operatorlari, internet uchun to'lov va kabel televideniesi, va hokazo.
Turli mamlakatlar qonun hujjatlarida aks ettirilgan elektron pullarning turli xil ta'riflaridan foydalanishlari mumkin. Elektron pul foydalanuvchilarining ko'pchiligi uning nisbiy anonimligi va Internetda tezkor hisob-kitoblarning qulayligi bilan o'ziga jalb qiladi.
Elektron to'lov tizimlari.
Elektron pullar elektron to'lov tizimlari (EPS) tomonidan chiqariladi. Bular virtual banknotlarni muomalaga chiqarish, ularni muomalaga chiqarish texnologiyalarini ishlab chiqish va joriy etish hamda barcha operatsiyalarni o‘zlarining elektron valyutalari bilan ta’minlaydigan kompaniyalardir. Ko'pincha elektron to'lov tizimlari eng yirik Internet-korporatsiyalarning bir qismi bo'lib, ularning faoliyat sohalaridan biri (masalan, Yandex.Money, eng yirik ijtimoiy tarmoqlarning valyutalari va boshqalar).
Har bir EPS o'zining elektron pullarini chiqaradi, ular turli real valyutalarga mos kelishi mumkin. Turli xil elektron to'lov tizimlari turli xil rivojlanish darajalariga, turli xil funksionallikka, turli qamrov tarmoqlariga va turli maqsadlarga ega. Qoida tariqasida, elektron pul bitta to'lov tizimi siz boshqa EPSni valyutaga almashtirishingiz mumkin, lekin har doim ham emas, qo'shimcha ravishda, bunday operatsiya ma'lum komissiyani talab qiladi.
Qoidaga ko'ra, elektron to'lov tizimlari elektron pulni qanchalik zarur bo'lsa, shuncha miqdorda chiqaradi, ya'ni EPS foydalanuvchilari elektron valyutani sotib olish uchun o'zlarining haqiqiy pullarini kiritadilar. Elektron pullarning emissiyasi odatda huquqiy me'yorlar bilan tartibga solinadi, shuning uchun ma'lum bir mamlakatda ro'yxatdan o'tgan va faoliyat yuritadigan elektron to'lov tizimlari ushbu qoidalarga rioya qilishlari kerak. Biroq, bu ko'pincha sodir bo'lmaydi, chunki elektron pullarni kuzatish juda qiyin va bu sohadagi qonunchilik hali ham nomukammal.
Elektron to'lov tizimlari o'z valyutalari bilan barcha operatsiyalar uchun olinadigan komissiyalar evaziga daromad oladi.
Banklar har qanday davlat iqtisodiyotining "qon aylanish tizimi" bo'lgani kabi, elektron to'lov tizimlari ham "qon aylanish tizimi" va elektron tijorat vazifasini bajaradi - bular ulardan foydalanishning asosiy, ammo yagona sohalari emas.
Men allaqachon yozganimdek, har bir EPS o'ziga xos elektron pul turlarini chiqaradi. Ulardan ba'zilari allaqachon xalqaro ahamiyatga ega bo'lgan, ba'zilari esa qo'llaniladi cheklangan doira mamlakatlar, ba'zilari o'z emitentlaridan tashqariga chiqmagan.
Kelajakdagi foydalanuvchi uchun juda muhim rol o'ynaydi to'g'ri tanlov elektron pul tizimlari. Har bir inson o'ziga xos ehtiyojlarini to'liq qondiradigan elektron to'lov tizimiga muhtoj. Agar kerak bo'lsa, har doim bir vaqtning o'zida bir nechta EPSda ro'yxatdan o'tish mumkin.