Mavzu: To’garaklar faoliyatida o’smir – yoshlarni bilish faoliyatini tashkil qilish

4. Maktabdan tashqari ta’lim tizimida o‘quvchi yoshlarni to‘garak mashg‘ulo’rlariga qiziqtirishning ijtimoiy pedagogik omillari

Respublika uzluksiz ta'lim tizimida muhim bosqich sanalagan umumiy o’rta ta'limni tashkil etuvchi muassasalar yosh avlodni har tomonlama yetuk qilib voyaga yetkazishda ustuvor o’rin tutadi. Ushbu ta'liin muassasalari faoliyati samaradorligiga erishish esa «Yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beravchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash» sifatini yaxshilashga xizmat qiladi.

Maktabdan tashqari hamda umumiy o’rta ta'lim muassasalari faoliyatlarini o’zaro muvofiqlashtirish barkamol, malakali shaxsni tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishishni kafolatlaydi. Shu sababli maktabdan tashqari ta'lim tizimida umumiy o’rta ta'lim muassasalari bilan o’zaro hamkorlikka erishish chora-tadbirlarini belgilashga alohida e'tibor qaratib kelinmoqda. Har ikki ta'lim inuassasalari faoliyatlarini o’rganish, tahlil etish ular o’rlasidagi hamkorlikning quyidagi yo’rialishlarda yo’rga qo’yish mumkinligini ko’rsatdi:

1. 
   O’quvchilaming maktabdan bo’sh vaqtlarini mazmunli tashkil etish.
   
2. 
   O’quvchilaming qobiliyat va imkoniyatlarini to’raqonli ro’yobga chiqarish chora-tadbirlarini belgilash.
   
3. 
   Ta'lim va tarbiya jarayonining nazariy manbalar bilan boyitilishiga erishish hamda metodik ta'mino’rini yaxshilash.
   
4. 
   Pedagoglar o’rtasida o’zaro tajriba almashilishini yo’rga qo’yish.
   
5. 
   Turli mavzudagi ma'naviy-ma'rifiy tadbirlarni birgalikda uyushtirish.
   

Mavjud manbalami nazariy jihatdan o’rganish, ularda ilgari surilgan g’oyalami tahlil qilish, pedagogik amaliyo’rni bevosita kuzatish hamda tajriba ishlarini yo’rga qo’yish maktabdan tashqari va umumiy o’rta ta'lim muassasalari o’rtasidagi hamkorlikning quyidagi shakllarda yo’rga qo'yilishi kutilgan natijalar bera olishini tasdiqladi: ijodiy muloqotlar; doimiy harakatdagi seminarlar; pedagogik o’qishlar; ilmiy anjumanlar; amialiy treninglar; ta'lini niuassasalarida faoliyat yuritayotgan metodik birlashmalaming qo'shma yig’ilishlari; o’zaro pedagogik faoliyatni kuzatishlar, nazariy va metodik adabiyotlar taqdimotlari.

Umumiy o’rta ta'lim maktablarida o’quvchilarga maktabdan tashqari ta'lim niuassasalari va ulaniing faoliyat yo’nalishlari to’g’risida ma'lumotlami berib borish borasida katta imkoniyatlar mavjud. Umumiy o’rta ta'lim muassasalarida o’quvchilar o’rtasida suhbat, davra suhbati, uchrashuv hamda ko’rgazmalami tashkil etish asosida maktabdan tasliqari ta'lim muassasalari, ular qoshida taslikil etilgan to’garaklar to'garak a'zolari tomonidan qo’lga kiritilayotgan yutuqlar, o’quvchilaming turli tanlov va ko’riklarda ishtirok etish imkoniyatlari haqida batafsil ma'lumotlar berib borish ularda mavjud bo’lgan qiziqish va ehtiyojlami qondirish yo’lida amaliy harakatlaming tashkil etilishiga turtki beradi.

Maktabdan tashqari ta'lim muassasalarida ta'lim olayotgan o’quvchilaming ijodiy ishlari ko’rgazmasi, bolalar ijodiyoti markazlari a'zolari ishtirokida bayramlar, konsert va musobaqalaming uyushtirilishi ham o'quvchilaming ushbu muassasalar faoliyatiga bo’lgan qiziqishlarini yanada kuchaytiradi.

Mustaqil O’zbekiston Respublikasining jahon hamjamiyati manilakatlari o’rtasidagi obro’-e'tibori, xalqaro maydondagi o’mi, iqtisodiy qudrati hamda intellektual salohiyatini ta'minlash muhim vazifa bo’lib, bu vazifani anialga oshirislida oila muhim rol o'ynaydi. Binobarin, oilalar mamlakat istiqbolini yaratuvchi, ertangi yorqin hayotini ta'min etuvchi komil insonni tarbiyalab voyaga yetkazishda ijtimoiy tarbiya maskani liisoblanadi.

«Milliy istiqlol g'oyasi: asosiy tushuncha va tanioyillar» risolasida oilaning jamiyat rivoji hamda shaxs ma'naviyatini shakllantirishdagi roliga yuqori baho berilib, quyidagilar qayd etiladi”. oila jamivat negizi bo’lib, ko’p asrlik mustalikam ma'naviy tayanchlarga ega. Milliy mafkuramizga. xos bo'lgan ilk tushunchalar, avalo, oila muhitida singadi. Bu jarayon bobolar o’giti, ota ibrati, ona mehri orqali amalga oshadi.

Oiladagi sog’lom muhit sog’lom mafkurani shakllantirishning eng muhim manbaidir. Jamiyatda har bir oilaning mustalikamligi, farovonligini, o’zaro hurmat va ahillikni ta'minlash-milliy mafkurada ko’zda tutilgan maqsadlami amalga oshirishda tayanch bo’ladi».

Insonning ijtimoiylashuvi, uning jamiyatdagi xulqiga eng samarali ta'sir etuvchi ijtimoiy institutlardan biri-oila sanaladi. Shu sababli juda qadinidanoq oilaning tarbiya- pedagogik imkoniyatlarini o’rganish ko’plab mutafakkirlar hamda zamonaviy olimlar e'tiborini o’ziga tortib kelgan.

To’ralitar tuzum davrida oila umuniiy vazifani bajarish, ya'ni, shaxsni davlatga bo'ysundirish vazifasini hal etishda faqat yordamchi institut sifatidagina qatnashgan bo’rib, shu sababli oila tarbiyasida milliy xususiyatlar inobatga olimnas, aksincha, umumjamiyat manfaatlariga tayangan holda ish ko’rilar edi. Pedagogika fani imkoniyatlari esa shaxsni har tomonlama rivojlantirishga emas, balki asosan ta'lim muassasalari va bosliqa bolalar jamoalari faoliyatmi niarkazlashtirishga yo’rialtirilgandi.

O’zbekistonda oila, uning ijtimoiy mavqei, shaxs kamolotini ta'minlashdagi o’rni va roli masalalari A.Q.Munavvarov, M.Inomova. OMusuimonova, V.Karimova, O.Hasanboyeva, M.Xolmatova va boshqalar tomonidan batafsil o’rganilgan.

Maktabdan tashqari ta'lim samaradorligini oshirishda qo’shimcha ta'lim muassasalari bilan oilalar o’rtasida o’zaro hamkorlikni qaror toptirish muhim ahamiyatga ega. Binobarin, ushbu hamkorlik mazmunida o’quvchilaming shaxs sifatida shakllanishiga kuchli ta'sir etuvchi ijtimoiy va oilaviy tarbiya imkoniyatlari aks etadi.

Shaxsni har tomonlama kamol toptirish, uning ichki imkoniyatlari va qobiliyatlarini to’ra ro’yobga chiqarishga alohida e'tibor qaratilayotgan mustaqillik sharoitida O’zbekistonda shaxs individualligi birlamchi ahamiyat kasb eta boshladi. Binobarin, shaxs omili birlamchi ekan, uning tarbiyasi va ijtimoiylashuvida oilaning tarbiyaviy kuchidan samarali foydalanish tadbirlarini belgilash zanir.

Binobarin, shaxs oila jamiyatning o’zaro ta'sir modelining yo’rialganligi to’g’ri hamda teskari aloqa xususiyatiga ega bo’rib, ushbu aloqaning yagona maqsadi – komil insonni tarbiyalashga yo’naltirish talab etiladi. Shaxs ijtimoiylashuvini ta'minlash jarayonida oilaning iqlisodiy (ishlab chiqarish) imkoniyatlari ustuvor o’rin tutishi tan olinishi kerak. Bu liolat anialiy faoliyatda boshlang’ich, tayanch negizni qayta ko’rib chiqish, oila va jamiyat o'rtasidagi o’zaro aloqaning metodologik asoslari sirasida shaxs manfaati birlamchiligi tamoyilini o’zgartirishga olib keladi. -

«Shaxs shakllanishiga ta'sir etishning ijtimoiy-ruhiy asosiga ega oila jamiyatning ajrahiias bo’lagi sifatida ijtimoiy vazifalanii bajarish bilan . birga o’ziga xos xususiyatlarni ham aks etadiki, bunday xislat psixologik qarama-qarshilik hamda xarakterlar to'qnasluividan iborat ijtimoiy munosabatlardan toliqqan inson organizmi ishchanlik qobiliyatini qayta tiklash uchun zarur bo'lgan mo'tadil iqlimni hosil qila oladi. Aynan shu tufayli inson oilada o’zini erkin his etadm¹

Shaxs ijtimoiylashuvi bevosita oilada kechadi. Bosliqa ijtimoiy institutlar doirasida esa mazkur ijtinioiylashuv tobora mustalikamlanib. murakkab xususiyat kasb etib boradi. Biroq, shunga e'tibor berish zarurki, oilalar jamiyatning «beminnat xizmatchisi» sifatida maydonga chiqishi emas, balki jamiyat oilalarga har tomonlama yordam berishi, ulami qo’llab-quwatlashi lozim.

Ayni vaqtda ko'pgina rivojlangan xorijiy mamlakatlar (Fransiya, Shveysariya, Avstriya, Gennaniya va boshqalar) ta'lim tajribasida ijtimoiy xizmat doirasida «bo’sh vaqt tashkilotchisi» lavozimi joriy etilgan. Bo’sh vaqt tashkilotchisi bo’lgan mutaxassis «animator» (fran. «animer» - ilhomlantinnoq, faoliyatga undamoq ma'nosini bildiradi) deb nomlanib, uning vazifasi -oilalarga ijtimoiy-pedagogik va psixologik yordam ko’rsatishdan iborat. Bo’sh vaqt tashkilotchilari guruhini asosan maktabdan tashqari ta'lim muassasalarida faoliyat yurituvchi pedagoglar tashkil etadi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Respublika «Oila» ihniy-amaliy markazini tashkil etish to’g’risida»gi Farmoni hamda Respublika Vazirlar Mahkamasining 1998 yilni «Oila yili» deb e'lon qilish to’g’risida»gi qaroridagi: «Har tomonlama jismoniy, ma'iiaviy va aql-zakovatli bolalar kamol topishi uchun shart-sharoitlar yaratish, ularda qat'iy bilimlar, erkin fikirlash ko’nikmalarini shakllantirish, atrof-muhitning boyligi va xilma-xilligi, jahon madaniyati bilan keng tanishtirish, mustahkam va sog'lom oilani shakllantirish uchun zarur sharoitlar yaratish, bolani tarbiyalash, jismoniy va ma'naviy rivojlantirish masalalarini ijobiy hal etish maqsadga muvofiq ekanligi alohida ta'kidlab o’tilgan.

O’zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan «O’quvchilami tarbiyalashda oila, mahalla, maktab hamkorligi Konsepsiyasi»da maktabdan tashqari ta'lim tiziniini rivojlantirishda oila imkoniyatlaridan samarali foydalanish muhim ahamiyatga egaligiga alohida urg’u berilgan. Mazkur hujjatda oila zimmasidagi vazifalar sirasida quyidagilar keltiriladi:

• 
  oilada sog’lom muhitni yaratish, milliy rah va lurmush tarzini hisobga olish, farzandlar uchun ota-ona har tomonlama o’mak bo'lishi. farzandlaming ota-onasiga, Vataniga muhabbat tuyg'usini shakllantirish, o’zaro g’amxo’r bo'lishini ta'minlash;
  
• 
  oilada huquqiy tarbiyani yaxshilash, oila a'zolarining o’z huquq va burchlarini anglab yetishlarini va ularga rioya qilishlarini ta'minlash;
  
• 
  oilada huquqiy tarbiyani yaxshilash, oila a'zolarining o’z huquq va burchlarini anglab yetishlarini va ularga rioya qilishlarini ta'minlash;
  
• 
  farzandlariga chuqur dunyoviy bilim asoslarini berish, ma'rifatli va ma'naviyatli kishilar bo’lib yetishishlarini ta'minlash;
  
• 
  bozor munosabatlariga mos bo’lgan kasb-hunar o'rgatish, iqtisodiy tushunchalarni farzandlar ongiga singdirish;
  
• 
  bolalaming ma'naviy barkamol va jismonan sog'lom bo’lishlari uchun iqtisodiy va ijtimoiy muhitni yaratish;
  
• 
  boalami mustaqil fikrlashga o'rgatish, istiqlol g'oyalari va inilliy lnafkuraga sadoqat rahida tarbiyalash;
  
• 
  bolalaming bo'sh vaqtlarini pedagogik nuqtai nazardan kelib chiqib unumli taslikil qilish, ularga qo’shimcha ta'lim berish:
  

Amaliyotning ko'rsatishicha, maktabdan tashqari ta'lim muassasalarining oila bilan o’zaro hamkorligi istiqbol shakllarini ishlab chiqish tajribasi alohida ahamiyatga ega, chunki mashg’ulotlami erkin tanlash asosida bola shaxsini erkin ijodiy rivojlantirish maktabdan tashqari ta'lim muassasalarining xususiyati sanaladi. Shuningdek, maktabdan tashqari ta'lim tizimi pedagoglari ota-onalar tomonidan berilgan ma'lumotlar asosida o'quvchining fiziologik, psixologik va jismoniy jihatdan sog'lom bo’lib voyaga yetishlari uchun g’amxo’rlik qiladilar.

Xulosa

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, bugun yoshlarimiz uchun davlatimiz tomonidan keng imkoniyatlar yaratilgan ekan, bu imkoniyatlardan o’z vaqtida foydalangan holda to’garaklar faoliyati orqali o’quvchi-qizlarni kasb-hunar tanlashlariga ko’maklashish maqsadida maktablarda faoliyat yuritayotgan to’garak ishlari hamda “O’quvchilar ijodiyot markazlari” bilan hamkorlikdagi ishlarni takomillashtirish zarur. Jumladan, yurtimizda ayollarga va uning manfaatlariga ustuvor vazifa sifatida qaralayotgani qizlarga ko’rsatilayotgan beqiyos e’tibor bugungi kunda o’zining yuksak samarasini bermoqda.

Shuningdek, maktablarda faoliyat yuritayotgan to’garaklar faoliyatini, mehnat ta ’ limi darslarini hamda xotin-qizlar qo’mitasi, sog’liqni saqlash bo’limlari, “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish va barkamol avlod markazlari vakillari bilan hamkorlikda o’quvchi-yoshlarni kasb- hunarga yo’naltirish ishlarini takomillashtirish zarur. Chunki, maktablarda faoliyat yuritayotgan kasbiy to’garaklar ishlarining natijaviylik va samaradorligi sust, o’z ijodlari bilan viloyat, respublika bosqichlarida ishtirok etayotgan o’quvchi-yoshlar barmoq bilan sanarli. Ushbu maqsadda, yuqorida zikr etilgan tashkilot vakillari bilan hamkorlikdagi ishlarni kuchaytirish orqali turli yo’nalishlar bo’yicha ijod qilayotgan o’quvchi-yoshlar ijodini rivojlantirish ishlari dolzarb vazifalardan biridir.

Bugungi kun talablaridan kelib chiqib, o ’ quvchi-yoshlarni nafaqat ilm olishga, balki kelajakda ularning butun hayoti davomida asqotadigan kasb-hunarni egallashlariga ham alohida e’tiborimizni q aratmo g’ imiz kerak. Jumladan, xalqimizda shunday ajoyib naql bor: “Hunarli inson-xor bo’lmas!”, darhaqiqat bu maqol zamirida olam-olam ma’no bor, chunki qaysi bir hunarli insonlarga razm solmaylik, hunarlari orqasidan farovon yashab, xalq orasida obro’-e’tibor qozonib, hattoki chet elliklarda ham qiziqish uyg’otmoqda.

Zamonamiz talablaridan kelib chiqqan holda, bugungi kunda o’quvchi-qizlarni munosib kasb-hunar tanlashi va kelajakda jamiyatda munosib o’ringa ega bo’lishi uchun maktablarda o’z kasbining mohir ustalari bo’lgan, el-yurt orasida obro’-e’tibor qozongan hunarmand va tadbirkor ayollar bilan uchrashuvlar o’tkazish, ular ijodlari bo’yicha ko’rgazmalar tashkil etish zarur.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi., Tosh., 2014 y
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasi “Ta’lim to’g„risida”gi “Qonun”i.,Tosh.,1997 y.
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”.,Tosh.,1997
   
4. 
   Karimov I.A. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.,Tosh.,1997 y.
   
5. 
   Karimov I.A. O’zbekiston o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li.,Tosh., ”O’zbekiston”., 1992 y.
   
6. 
   Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi., Tosh., “Sharq”., 1999 y.
   
7. 
   Karimov I.A. Milliy mafkura haqida., Tosh., 2000 y.
   
8. 
   Karimov I.A. Sog„lom avlod tarbiyasi - barchamizning muqaddas insoniy burchimiz., Tafakkur jurnali., 2 - son., 2000 y.
   
9. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch., Tosh., “Ma’naviyat”, 2008.
   
10. 
    Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shaxri., Tosh., 1993 y.
    
11. 
    Abu Rayxon Beruniy. Ruhiyat va ta’lim - tarbiya haqida., Tosh., 1992 y.
    
12. 
    Abdulla Avloniy. Turkiy Guliston yoxud axloq., Tosh., “O’qituvchi”., 1992
    
13. 
    Sodiqxo’jaeva N. G„oziev Ye. Farzand kamoli., Tosh., “O’zbekiston”., 1989 y
    
14. 
    Studentlarga o’quvchilarga kasb tanlashga yo’llash ishlarini o’rgatish. N.Shodiyev Toshkent «O’qituvchi» 1987 yil. K.Davlatov, V.Chichkov. “O’quvchilarni kasb tanlashga yo’llash” Toshkent “O’qituvchi” 1978 yil.