Mavzu. Timss baholash dasturining maqsadi. Timssining dastur yoʻnalishlari, mazmun sohalari, kognitiv sohalar (bilish, qoʻllash, mulohaza yuritish). Timss topshiriqlari, ularni baholash mezoni

Ma’lumotlar va ehtimollik 
Yuqori sinfga o‘tilgan sari ko‘proq ma’lumotlarni ifoda qilishning an’anaviy 
shakllari (masalan, chizmalar, piktogrammalar) yangi grafik shakllar (masalan, 
infografika) bilan to‘ldirilmoqda. Sakkizinchi sinfga kelib, o‘quvchilar ifodalarning 
ahamiyatini o‘qish va ajratib olish imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak. Shuningdek, 
sakkizinchi sinf o‘quvchilari ma’lumotlarning taqsimlanishiga asoslangan statistika 
va ularning ma’lumotlar grafigi shakliga qanday aloqasi borligi bilan tanishishlari 
muhimdir. O‘quvchilar ma’lumotlarni qanday yig‘ish, ifoda qilish va yechimini 
chiqarishni bilishlari kerak. O‘quvchilar ehtimollar nazariyasi bilan bog‘liq ba’zi 
tushunchalar haqida dastlabki tushunchaga ega bo‘lishlari kerak. 
Ma’lumotlar va ehtimollar nazariyasi ikkita mavzuiy sohani o‘z ichiga oladi:

Ma’lumotlar (15%) 

Ehtimollik (5%) 
Ma’lumotlar
1. Muammolarni hal qilish uchun bir yoki bir nechta manbalardan 
ma’lumotlarni o‘qish va izohlash (masalan, taqqoslash, xulosa chiqarish). 
2. Ma’lumot yig‘ishning tegishli tartiblarini aniqlash; savollarga javob 
berishga yordam beradigan ma’lumotlarni tashkil qilish va taqdim etish. 
3. Ma’lumot taqsimotini umumlashtirish orqali statistikani hisoblash 
(foydalanish), izohlash (o‘rta qiymat);
Ehtimollik
1. Oddiy va aralash hodisalar uchun:
a) nazariy ehtimollikni aniqlash (teng ehtimolli natijalarga asoslanib, masalan, 
sharni tashlash)
b) empirik ehtimollikni (eksperimental natijalarga asoslanib) baholash. 
Sakkizinchi sinfda kalkulyatordan foydalanish 
Oldingi TIMSS tadqiqoti amaliyotini davom ettirish, ya’ni, to‘rtinchi sinf 
o‘quvchilariga kalkulyatorlardan foydalanish ta’qiqlanadi. Qog‘oz formatdagi 
TIMMS va raqamli (kompyuter) formatidagi TIMSS dasturlarida, sakkizinchi sinf 
o‘quvchilariga kalkulyatorlardan foydalanishga ruxsat berilgan edi, garchi 
matematikaning elementlari kalkulyatorda ishlashdan tashqari bo‘lishga 
mo‘ljallangan bo‘lsa-da, ular kalkulyatorga ega yoki yo‘qligidan qat’i nazar 
o‘quvchilarga ustunlik bermaydi yoki ularni noqulay ahvolga solmaydi. Taqdim 

---

etilayotgan hujjatlarga ko‘ra, TIMSSning oldingi sinflarida, sakkizinchi sinf 
o‘quvchilari o‘zlari uchun kalkulyatorlarni olib kelishlari mumkin bo‘lgan. Raqamli 
(kompyuter) formatdagi TIMSSda sakkizinchi sinf o‘quvchilari kompyuterdagi 
kalkulyatordan foydalanishlari mumkin va o‘zlarining kalkulyatorlarini olib 
kirishlariga yo‘l qo‘yilmaydi. Ekrandagi kalkulyator to‘rtta asosiy amallarni (+, –, 
×, ÷) va kvadrat ildizni o‘z ichiga oladi.
Matematikaning bilim sohalari – to‘rtinchi va sakkizinchi sinflar 
TIMSS test topshiriqlariga to‘g‘ri javob berish uchun o‘quvchilar 
matematikaning baholash mezoni bilan tanish bo‘lishi kerak, ammo ular bilim 
qobiliyatlarini ham ko‘rsata olishlari kerak. Ushbu ko‘nikmalarning tavsifi TIMSS–
2019 ga o‘xshab baholashni ishlab chiqishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi, chunki ular 
so‘rovda berilgan mavzular bo‘yicha bilim ko‘nikmalarining tegishli qismini 
qamrab olishini ta’minlash uchun juda muhimdir. 
Birinchi yo‘nalish, bilim, o‘quvchilar bilishi kerak bo‘lgan faktlar, 
tushunchalar va protseduralarni qamrab oladi, ikkinchisi, qo‘llanish bo‘lib, 
o‘quvchilarning bilim olishi va ilmiy tushunchalarni bilishi, savollarga javob berish 
uchun qo‘llash qobiliyatiga qaratilgan. Uchinchi yo‘nalish, mulohaza yuritish, 
odatiy muammolarni hal qilishdan tashqari, notanish vaziyatlarni, murakkab 
kontekstlarni va ko‘p bosqichli muammolarni qamrab oladi. 
O‘quvchilar 
o‘zlarining 
bilim 
doirasidan 
tashqarida, 
matematik 
kompetensiyalarini namoyish etishganda bilim, qo‘llash va mulohaza qilishni turli 
darajalarda amalga oshiradi. Ushbu TIMSS bilim sohalari muammolarini hal qilish 
qobiliyatlarini o‘z ichiga oladi, vaziyatni matematik baholashni ifodalaydi (masalan, 
belgilar va grafikalardan foydalanadi), muammoli vaziyatning matematik 
modellarini yaratadi va masalalarni yechishda chizg‘ich yoki kalkulyator kabi 
vositalardan foydalanadi.
Ikkala sinf uchun uchta bilim sohasi qo‘llaniladi, ammo sinov vaqti boshqacha 
bo‘lib, bu ikki sinf o‘quvchilarining yoshi va tajribasi farqini aks ettiradi. To‘rtinchi 
va sakkizinchi sinflar uchun har bir mazmun sohasi uchta bilim sohasining har biriga 
yo‘naltirilgan elementlarni o‘z ichiga oladi. Masalan, sonlar bo‘limining mazmun 
sohasiga bilim, qo‘llash va mulohaza qilish elementlari kiradi. 
4-jadvalda to‘rtinchi va sakkizinchi sinflarda har bir bilim sohasi uchun test 
savolining maqsadli foizi ko‘rsatilgan. 
Kognitiv sohalar 
Foizlarda
To‘rtinchi sinf 
Sakkizinchi sinf 
Bilim 
40% 
35% 
Qo‘llash 
40% 
40% 
Mulohaza yuritish 
20% 
25% 

---

4-jadval: 4- va 8-sinflarda bilim sohalari TIMSS–2019 matematik baholashning 
maqsadli foizi 
Bilim 
Matematikani qo‘llash yoki matematik vaziyatlar haqida mulohaza yuritish, 
matematik tushunchalar va matematik ko‘nikmalarning to‘liq ifodalanishiga 
bog‘liq. O‘quvchi egallagan zarur bilimlar va tushunchalar doirasi qanchalik keng 
bo‘lsa, muammolarni hal qilish bilan bog‘liq turli xil vaziyatlarning yechimini topish 
imkoniyati shunchalik katta bo‘ladi. 
Isbot qilish matematikaning asosiy bilimlarini, shuningdek, matematik 
mulohaza yuritish asosini tashkil etadigan asosiy matematik tushunchalar va 
xususiyatlarni qamrab oladi. 
Protseduralar (ketma-ketlik) matematik bilimlar va muammolarni hal qilishda 
kundalik hayotda duch keladigan muammolar orasida ko‘prik bo‘lib xizmat qiladi. 
Aslida protseduralardan foydalanish harakatlar to‘plamini va ularni qanday bajarish 
kerakligini eslatishni talab qiladi. O‘quvchilar protseduralar va formulalardan 
samarali, aniq foydalanishi kerak. Ular nafaqat individual muammolarni, balki 
muammolarning barcha sinflarini hal qilish uchun maxsus protseduralardan 
foydalana olishlari kerak. 
Eslatib o‘tamiz 
Ta’riflarni, atamalarni, sonli xossalarni, o‘lchov 
birliklarini, geometrik xususiyatlarni va belgilarni eslash 
(masalan: a∙b = ab, a + a + a = 3a).
Aniqlash 
Raqamlar, iboralar, miqdorlar va shakllarni aniqlash. 
Matematik obyektlarni aniqlash (masalan, teng kasrlar, 
o‘nliklar va foizlar; oddiy geometrik shakllarning turli 
yo‘nalishlari). 
Izohlash 
Umumiy xususiyatlarga ko‘ra, raqamlar, iboralar, 
miqdorlar va shakllarni izohlash. 
Hisoblash 
+, –, ×, ÷ uchun algoritmik amallarni bajarish yoki ularni 
butun sonlar, kasrlar, o‘nli kasrlar va butun sonlar bilan 
birlashtirish. Oddiy algebraik protseduralarni bajarish. 
Ma’lumot olish 
Grafiklar, jadval, matn yoki boshqa manbalardan 
ma’lumot olish. 
O‘lchash 
O‘lchov vositalaridan foydalanish va tegishli birliklarni 
tanlash.