xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
Mavzu: tilshunoslik fanining boshqa ilmiy fanlar bilan aloqasi
O'zbekiston Milliy universiteti Jurnalistika fakulteti,Filologiya va tillarni o'qitish:o'zbek tili yo'nalishi 3-kurs talabasi Raximova Dilnozaning Tilshunoslik va tabiiy fanlar fanidan orni, jamiyat taraqqiyoti yorganish mumkin emas. Tilshunoslik yoki til bilimi (lingvistika til haqidagi mustaqil va aniq fan borganadi. Bu fan muayyan va umumiy tilshunoslik sohalaridan iborat Muayyan (xususiy) tilshunoslik malum bir tilning lugllari hamda qardosh tillarga munosabatini ilmiy asosda sinchiklab ol bilan tilning lugrni va vazifasini, taraqqiyot yoliqligini, tilning organadi hamda tilshunoslikni tekshirish usullarini yaratadi. Umumiy tilshunoslik ayrim tilshunoslikni, bir guruh tilshunoslikni va qardosh tilshunoslikni orinadiki, tilshunoslik inson tilini olgan fan sifatida yuzaga kelgan boydi. Insoniyat bugungi kunga kelib, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida ulkan yutuqlarga erishdi. Odamzod op yangiliklar yaratdi. Umumiy tilshunoslik barcha tillar boyicha toplangan ma alohida, ayrim til haqidagi fan; jumladan, ozbek tilshunosligi - ozbek tili haqidagi fan, qozoq tilshunosligi - qozoq tili haqidagi fan, rus tilshunosligi lum bir konkret tilga xos bolgan malganidek, olamning bir uzviy qismi bozaro munosabatidan tashkil topadi. Demak, insoniyatni tashkil etgan inson oni insonlar munosabatidan tashkil topgan muayyan jamiyatga xos munosabatlar sanaladi. Ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy munosabatlarni olum jamiyatga xos individlarning oekti sanaladi. Ijtimoiy fanlar bilan gumanitar fanlar osiq, chegara mavjud emas. Ayni bir fan ham ijtimoiy, ham gumanitar fanlarga aloqador bolsa, muayyan individ nutqining organish bilan gumanitarlik kasb etadi. SHuningdek, psixologiya ham individual shaxslar psixologiyasini organadi (etnopsixologiya). Bu esa ijtimoiy fanlar bilan gumanitar fanlar ozaro zich aloqa mavjudligini, ularni bir-biridan ajratib borsatadi. SHu bois har ikki tarmoq birlashtirilib, ijtimoiy-gumanitar fanlar deb yuritiladi. Ijtimoiy fanlar tarkibiga falsafa, mantiq, iqtisodiy nazariya, pedagogika, psixologiya, tarix, adabiyot kabi bir qancha fanlar kiradi. Tilshunoslik badiiy adabiyot bilan ham uzviy aloqadadir. CHunki til aloqa vositasi sifatida muayyan axborot tashuvchi oddiy belgilar sistemasigina bosir qiluvchi qudratli vosita hamdir. Tilning birinchi funksiyasi anrganish oblsa, ikkinchi funksiyasi lingvopoetikaning oektidir. Lingvopoetika lingvistik poetikaning qisqargan shakli bollanilgan lisoniy birliklarning (fonetik, morfemik, leksik va boshq.) badiiy-estetik vazifalarini, tilning konnotativ funksiyasini organish oblgan til tovushlar silsilasi yordamida moddiylashadi. Tovushlar esa nutq birligi sifatida muayyan nutq organlarining faoliyati natijasida yuzaga chiqadi. Nutq tovushlarini hosil qilishda ishtirok etadigan nutq organlari nutq apparati sanaladi. Nutq apparati tarkibiga kiruvchi nutq organlari inson organizmining tarkibiy qismidir. Har qanday nutq organi ikki xil vazifa bajaradi: 1) birlamchi vazifasi insonning fiziologik azo sifatida ular inson organizmining normal yashashi uchun zarur tabiiy ehtiyojlarni qondirishga xizmat qiladi; 2) ikkilamchi vazifasi nutq organi Har bir nutq tovushi uch belgini ora nutq tovushining tavsifi artikulyasion (fiziologik) tavsif sanaladi. Masalan, unlilar tavsifida lab ishtiroki belgisi, ogtarilish darajasi) belgisi fiziologik tavsif uchun asos bolib kelmoqda. Kimyo fanida atom-molekulyar talinuvchanlik xususiyatiga ega boz tarsatdi. Tilshunoslikda til birliklarining muayyan tuzilishga ega ekani, bevosita kuzatishda eng kichik birlik linish xususiyatiga ega ekani, butun tarkibidagi bozaro munosabatda, ayni paytda, butun bilan butun ham katta butunlik tarkibida otirof etila boshladi Tilshunoslikning boshqa fanlar bilan munosabati Tilshunoslik fanlar sistemasida deyarli barcha fanlar bilan uzviy aloqada. Buning sababi tilshunoslik fanining oekti boliqdir. Avvalo, til kishilar olgan xalqning tarixi, madaniyati, ruhiyati va boshqalar. Bu shuni kozaro munosabatda borganuvchi ijtimoiy fanlar ham organar ekan, tafakkur qonuniyatlarini oladi. Til masha aloqa tilshunoslikning tarix, etnografiya bilan bogrsatadi. Tilshunoslik bu tilni, uning tuzilishini va rivojlanishini ilmiy o'rganish bo'lib, fonologiya, semantika, morfologiya va pragmatika kabi sohalarni qamrab oladi. U shuningdek turli sohalarni o'z ichiga oladi va amaliy tilshunoslik ana shunday yo'nalishlardan biridir. Tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning asosiy farqi shundaki, umuman olganda yoki muayyan tillardagi tilning tuzilishi va rivojlanishini ilmiy o'rganish, ikkinchisi tilshunoslikning tilshunoslikning amaliy qo'llanmalariga yo'naltirilganligi hisoblanadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1.Nurmonov A.Yo'ldoshev B. 2."Tilshunoslik va tabiiy fanlar" Toshkent.Sharq. 2001 3.Nurmonov A. Yo'ldoshev B O'quv-uslubiy qo'llanma Toshkent 2014 yil 4.www.Ziyo .net internet nashri. E'tiboringiz uchun rahmat! http://hozir.org
