Mavzu: tillarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi

2. Xususiy fonetik qonuniyatlar muayyan til uchun xos bo‘lgan qonuniyatlarni ifodalaydi. Masalan, turkiy tillarga mansub o‘zbek tilining keyingi taraqqiyotidagi ichki o‘zgarishlar hamda yondosh tillar ta’sirida yuzaga kelgan hodisalar shu tilning o‘ziga xos rivojlanish omillari bilan bog‘liqdir.

Fonetik qonuniyatlar davr nuqtayi nazardan ikkiga bo‘linadi.

1. Til tarixining tarixiy tovush o‘zgarishlarini o‘rganuvchi bo‘limi tarixiy fonetika va fonologiya deb yuritiladi.

2. Zamonaviy tilshunoslik ma’lum bir til doirasida hozirgi paytda sodir bo‘layotgan fonetik o‘zgarishlarni o‘rganadi.

Tarixiy-fonetik va fonologik o‘zgarishlar turli murakkab jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Fonetik va fonologik o‘zgarishlar natijasida tildagi fonemalar soni kamayishi yoki ko‘payishi mumkin, bunda ikki hodisa ro‘y beradi.

1.Ikki fonemaning yaxlit bir fonema sifatida birlashishi konvergensiya deyiladi. O‘zbek tili tarixida ma’lum bo‘lgan til oldi va til orqa, qisqa va cho‘ziq fonemalar keyinchalik birlashib, o‘rta cho‘ziqlikka ega bo‘lgan 6 ta unli fonemani hosil qilgan.

2. Bir fonemaning ikki mustaqil fonemaga ajralishi divergensiya deyiladi. Masalan, qadimgi turkiy tilda bitta a fonemasi keyinchalik ikki fonemaga ajralgan: a va o.

Fonetik qonuniyatlarga tovushlarning kombinator va pozitsion o‘zgarishlari ham kiradi.

Umuman, fonetik qonuniyatlarni boshqa yondosh hodisalar ta’sirida o‘rganish tilshunoslik fani uchun ilmiy qiymatga ega