Mavzu: Til qurilishi va tizimi. Jizzax – 2022 Mavzu: Til qurilishi va tizimi. Kirish i-bob Tilning marfologik hamda gramatik tuzilishining mazmun mohiyati

TILNING TASHQI VA ICHKI JIHATI
· Tilning tashqi sharoiti
· Tilning ichki tuzilishi
· Tillar taraqqiyotidagi farqlanish va o’xshashliklar
· Sheva va lahjalar
· Adabiy til va uning mezoni
· Tillarning o’zaro ta’siri
II-Bob. Tillarning tuzilishiga ko’ra o’xshashliklar hamda farqlanishlar
2.1 Tillarning ichki va tashqi tuzilish shakllari
Jamiyat tilsiz bo’lmaydi va aksincha til ham jamiyatsiz bo’la olmaydi. Til kichik bir qabila yoki kamroq sonli millat bo’ladimi yoki xalq bo’ladimi, barchasi uchun zarur bo’lgan muhim muloqot vositasidir. Tildagi turli hodisa va vositalar, belgilar va xususiyatlar o’zgaradi, biri yo’qoladi, boshqasi hosil bo’ladi. Asta – sekin til rivojlanadi. Agar biror tilda jamiyat a’zolari so’zlashmay qo’ysa, uni o’lik til deb yuritiladi. Masalan, lotin, xet, shumer, akkad, got, prus, xurrit tillari ana shunday o’lik tillar sirasiga kiradi. Lekin bu o’lik tillar boshqa tillarga katta ta’sir o’tkazib, hozir ham boshqa tillarda o’lik tillaridan o’zlashgan so’z va iboralar, turli grammatik vositalar bor. Tillarning saqlanishi va o’lik tilga aylanishi tashqi shartu-sharoitlarga bog’liqdir. Tillar o’rtasidagi aloqalar unda so’zlashuvchi aholining joylanishi yani geografiyasi va jamoaning madaniyati, iqtisodi, urf-odati, psixologiyasi bilan bog’liqdir. Ba’zi tillarda juda kam odam so’zlashsa, boshqa ba’zisida millionlab xalq so’zlashadi. Tillarning hududiy tarqalishi ham juda rang-barang. Masalan, ingliz va ispan tillari turli qit’a va mamlakatlarda tarqalgan hududiy variantlariga egadir. Tillarning mahalliy farqlari aks etgan varianti uning sheva va dialektlari deb yuritiladi. Jahondagi ba’zi tillar va ularning dialektlari o’rtasidagi farqlar hali aniqlanmagan.
Tillar o’z qo’llanish sohasi bilan ham farqlanadi. Masalan, lotin tili fanlarning turli sohalarida, ayniqsa tibbiyot, biologiya, kimyo, geologiya, fizika va boshqalarda qo’llanadi. Qadimiy grek tili ham fanlarning turli sohalarida qo’llanadi. Italyan tilidagi so’zlar san’at sohasida ko’proq qo’llanadi