Mavzu: Tijorat banklarining qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalari.(davomi) reja: repo operatsiyalari. Anderrayting operatsiyalari. Trast operatsiyalari

Shuni alohida ta’kidlash lozimki, qimmatli qog‘ozlar puldan farqli o‘z xususiyatlariga ega. Bu xususiyatlar quyidagilar:

1. 
   Likvidlik (samaradorlik).
   
2. 
   Foydalilik.
   
3. 
   Ishonchlilik darajasi.
   
4. 
   Kapitalni oshirish manbayi.
   
5. 
   Risk (qaltislik).
   

Qimmatli qog‘ozlar bog‘liq operatsiyalarining banklar faoliyatida tutgan o‘rni.
Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar qo‘yilmalariga nisbatan hukumatimiz va Markaziy bank tomonidan O‘zbekiston Respublikasi cheklov va talablar o‘rnatilgan bo‘lib, bundan ko‘zlangan asosiy maqsad, tijorat banklarining likvidliligini va to‘lovga layoqatliligining barqaror holatini saqlab turish hamda mijozlar oldidagi majburiyatlarni o‘z vaqtida bajarilishini ta’minlash hisoblanadi.
Bular quyidagilardan iborat:
1.Bankning bir korxona ustav kapitaliga, shuningdek, shu korxo- naning boshqa qimmatli qog‘ozlariga qo‘yilmalari miqdori birinchi darajali bank regulyativ kapitalining 15 foizidan oshmasligi kerak;
2.Bankning barcha emitentlar ustav kapitali va boshqa qimmatli qog‘ozlariga investitsiyalari miqdori birinchi darajali bank regulyativ kapitalining 15% dan oshmasligi kerak;
1.Bankning oldi – sotdi uchun nodavlat qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilmalari birinchi darajali bank regulyativ kapitalining 25 % dan oshmasligi lozim;
2.Banklar to‘g‘ridan – to‘g‘ri, bevosita va bilvosita korxonalar (moliyaviy muassasalar va xususiylashtiriladigan korxonalardan tashqari) ustav kapitalining 20 % dan ortiq qismiga ega bo‘lishi mumkin emas.
Yuqorida keltirilgan banklar tomonidan qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilmalarni amalga oshirishlariga doir cheklovlar O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 1998-yil 19-dekabrda ro‘yxatga olingan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tasdiqlangan “Tijorat banklar tomonidan qimmatli qog‘ozlar bilan o‘tkaziladigan operatsiyalariga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida”gi Nizomda aniq belgilab qo‘yilgan. Mazkur Nizom talablariga mamlakatimiz iqtisodiyotida olib borilayotgan chuqur islohotlar natijasida hukumat tomonidan qabul qilinayotgan qaror va farmonlar bilan o‘zgartirishlar kirilgan.
Shuningdek, tijorat banklarining aksiyalari bo‘yicha jismoniy shaxslarning dividend tarzida olgan daromadlari 2010-yilning 1-yanvariga qadar soliqqa tortishdan ozod qilingan edi. Bu o‘z navbatida tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bozorida ham investor, ham emitent sifatida faol ishtirok etishiga va boshqa xizmat turlarini (investitsiya vositachisi, invesitsiya aktivlarini boshqaruvchi va investitsiya maslahatchisi) taklif etishini rag‘batlantiradi.
Shuningdek, ushbu qarorga asosan, 2008-yilning 1-yanvaridan boshlab 3 yil muddatga yuridik shaxslarning tijorat banklarining depozitlariga va qarz qimmatli qog‘ozlariga 1 yildan ortiq muddatga joylashtirishdan olingan foizli daromadlari soliqqa tortishdan ozod etildi. Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bozoridagi faol ishtirokini shu bilan izohlash mumkinki, bugungi kunda ular sarmoya miqdori likvidlilik va barqarorlilik bo‘yicha yagona raqobatbardosh investorlar hisoblanadi. Ular vositachilik faoliyatini olib borgan holda boshqa iqtisodiy agentlarga nisbatan ko‘proq imkoniyatlarga ega bo‘ladi. Banklarning yana bir ustunligi shundaki, ular iqtisodiy xatar, bozordagi ahvolni malakali tahlil qilishi mumkin. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish moliyaviy resurslarning fond bozorida tijorat banklarining faol ishtirokida taqsimlanishi va qayta taqsimlanishini ko‘zda tutadi.
O‘zbekiston Respublikasining “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi qonunga muvofiq tijorat banklarining qimmatoli qog‘ozalar bozorida quyidagi operatsiyalarni amalga oshirishiga ruxsat etilgan:

• 
  qimmatli qog‘ozlar (veksel, aksiya, obligatsiyalar, depozit sertifikatlari va boshqalar) chiqarish;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlarni sotib olish, sotish, saqlash ular bilan boshqa operatsiyalarni amalga oshirish;
  
• 
  tovar yetkazib berish va xizmat ko‘rsatishdan kelib chiqadigan talab huquqini olish, bundan talablarni inkassatsiya qilish;
  
• 
  mijozlar ishonib topshirgan operatsiyalarni: mablag‘larni jalb etish va joylashtirish, qimmatli qog‘ozlarni boshqarish va hokazo ishlarni bajarish;
  
• 
  fond bozori ishtirokchilarga bu boradagi bank faoliyati yuzasidan maslahatlar berish.