Mavzu: Temperament tiplarini baholashda D. Keyrs so’rovnomasi reja: Temperament haqida tushuncha

TEMPERAMENT XUSUSIYATLARI
Favqulotda temperamentning bir xil xususiyatlari motiv,psixik holat va hodisalardan farqli o’laroq, aynan shu shaxsning o’zida, uning turli faoliyatlarida, muomalasida ifodalanadi.
Temperament xususiyatlari tabiiy shartlanganlik omiliga taalluqli bo’lganligi tufayli inson hayoti va faoliyatining (umrining) davomida yoki uning muayyan bir bo’lagida (tahsirga beriluvchanligi sababligidan qathiy nazar) barqaror, o’zgarmas va mustahkamdir.
Yakkahol shaxsga dahldor temperamentning turli xususiyatlari o’zaro bir-biri bilan g’ayriqonuniy ravishda birlashgan bo’lmasdan, balki ular o’zaro bir-biri bilan muayyan qonuniyat asosida mujassamlashib, xuddi shu xususiyatlar uning tiplarini tavsiflovchi o’ziga xos tuzilmani vujudga keltiradi.
Qadimgi yunon olimi Gippokrat ta’limotiga binoan, insonlarning temperament xususiyatlari jihatidan o’zaro bir-biridan tafovutlanishi, ularning tana a’zolaridagi suyuqliklarning (xiltlarning) turlicha nisbatda joylashuviga bog’liq ekanligi tasavvur qilinadi. Gippokrat ta’biricha, inson tanasida to’rt xil suyuqlik (xilt) mavjud bo’lib, ular o’t yoki safro (yunoncha “chole”), qon (lotincha sanguis yoki sanguinis), qora o’t (yunoncha melas “qora”, chole “o’t”), balg’am (yunoncha “fhlegma”) kabilardan iboratdir.

Gippokratning fikricha:

• O’tning xususiyati – quruqlikdir, uning vazifasi- tana a’zolarida quruqlikni saqlab turish yoki badanni quruq tutishdir.
• Qonning xususiyati-issiqlikdir, uning vazifasi tanani isitib turishdir.
• Qora o’tning xususiyati-namlikdir, uning vazifasi badan namligini saqlab turishdir.
• Balg’amning (shilimshiq moddaning) xususiyati-sovuqlikdir, uning vazifasi badanni sovutib turishdan iboratdir.

Temperament tiplarining kontseptual jadvali
Nazariyalar	Muallifi	Asos	Aniqlangan tiplar
Gumoral	Gippokrat	Suyuqliklar nisbati	Sangvinik-qon Xolerik-safro Flegmatik- balg’am Melanxolik-qora o’t
	Kant	Qon tarkibi	sangviniklar – yengil qonli, Xolerik – issiq qonli, melanxolik-og’ir qonlik; flegmatik-sovuq qonli
	Ibn Sino	Mijoz	issiq, sovuq, quruq, nam, kuchli va kuchsiz
Morfologik yoki konstitutsional	E.Krechmer	Gavda tuzilishi	endomorf – (piknik): mezomorf- atletik).ektomorf – tserebrastonik;) .agar belgilar yaqqol ifodalanasa, bu aralash tip
	U.Sheldon	Tana tuzilisi	endomorf, mezomor, ektomorf
	Xlod Sigo	Gavda tuzilishi	respirator (nafas oluvchi) tip – tos suyagi tor.digestiv (ovqat hazm qilish) tip- katta jonli, jag’lari katta. muskulli tip – tos qismi o’rtacha. tserebral(tserebral) tip – tanasi qisqa.

Energetik	V.Vundt	asab tizimi ishlash quvvati	Holerik- kuchli labil: sangvinik- kuchsiz labil, melanholik kuchli stabil: Flegmatik kuchsiz stabil
Faktorli (psixologik)	K.Yung	Tip va aniqlovchi	tiplar: ekstraversiya va introversiya: aniqlovchilar: fikrlovchi, emotsional, sensor, intuitiv
Psixo- fiziologik	I.P.Pavlov	Asab tizimi umumiy tipi	Kuchli, muvozanatli, yepchil Kuchli, muvozanatsiz, yepchil Kuchli, muvozanatli, sust Kuchsiz, muvozanatsiz, sust yoki yepchil
	V.S.Merlin B.M. Teplov	Asab tizimi xususiyati	1.Psihik faoliyatlari dinamikasini boshqaradi; 2. Ma’lum psiхik jarayonlar dinamikasini ta’riflaydi; 3. Mustahkam va doimiy хarakter uzoq vaqt davomida rivojlanib qoladi; 4. Qonuniylashtirgan holda temperament tipidan ta’riflanadi.; 5.Bir ovozdan umumiy asab sistemasi tipidan hosil bo’ladi
Regulyator	Ya.Strelyau	Хulq-atvorning boshqarilishi	qo’zg’alish kuchi(fq), tormozlanish kuchi (ft), harakatchanlik (fh), muvozanatlashganlik kuchi: a= fh/(fq)

I.P.Pavlov temperament ham shartli reflektor faoliyatining individual xususiyatlarini keltirib chiqaruvchi omillar bilan bog’liq bo’lishi mumkin, degan xulosa chiqaradi. I.P.Pavlov ta’limoti bo’yicha, shartli reflekslar paydo bo’lishining individual xususiyatlari ro’yobga chiqishining sabablari nerv sistemasini xususiyatlari mohiyatidandir.