Mavzu: Tayanch harakat tizimi. Qon va limfa sistemasi tizimi

1 - Amaliy mashg’ulot
Mavzu: Tayanch - harakat tizimi. Qon va limfa sistemasi tizimi.
Nazariy tushuncha. Odam organizmi doimo tashqi muxit bilan chambarchas bog’liq. Bu boglanishda tayanch harakatlanish sistemasi muxim rol o’ynaydi. Suyak sistemasi odam skeletini tashkil qilib uning funksiyalari ko’p qirrali. Gavdada u tayanch va ximoya vazifasini bajaradi. Odam skeleti 206 ta suyakdan tashkil topgan bo’lib, ularni 85 tasi juft, 36 tasi toq suyaklardan iborat. Suyaklar 4 xil shaklda bo’ladi.
1. Naysimon suyaklar - ikki xil bo’ladi: uzun naysimon suyaklar (yelka, bilak, son, boldir suyaklari) kalta naysimon suyaklar (qo’l va oyoqning kaft va barmoq suyaklari).
2. G’ovak suyaklar 2 xil bo’ladi; uzun G’ovaksimon (qovurg’a to’sh, o’mrov) kalta G’ovak (umurtqa, qo’l va oyoqning kaft, kaft-ust bilakuzuk) suyaklar.
3. Yassi - bosh suyakdagi tepa, ensa, yuz, kurak va chanoq suyaklari.
4. G’alvirsimon suyaklar - yuqoridagi jag’, peshona bosh suyagining pastki asos qismdagi ponasimon va g’alvirsimon suyaklar kiradi.
Odam tanasidagi suyaklar joylashishiga qarab: Bosh, gavda, qo’l va oyoq suyaklariga bo’linadi. Bosh suyagi 23 ta suyaklarning birikishidan tashkil topgan bo’lib, ikki qismga bo’linadi: miya qutisi suyaklari va yuz suyaklari. Miya qutisi suyaklariga: peshona - 1, tepa - 2, chakka - 2, ensa - 1, asosiy - 1, g’alvirsimon - 1 ta suyaklari kiradi.
Yuz suyaklariga: yuqori jag’- 2, yonoq - 2, burun - 2, ko’zyosh - 2, pastki burun chanog’i - 2, janglay - 2, pastki jag’-1, dimog’- 1, til osti - 1 ta suyaklar kiradi.
Pastki jag’ va chakka suyaklari bir-biri bilan bo’g’im hosil qilib birikadi. Yosh bolalarda bosh suyagi 23 ta aloxida suyaklardan tashkil topgan bo’lib, ular bir-biri bilan choklar yordamida birikadi.
Gavda skeleti: Odamning gavda skeleti ikki qismdan iborat: umurtqa pog’onasi va ko’krak qafasi.
Umurtqa pog’onasi 33-34 umurtqaning birikishidan hosil bo’lib, uzunligi odamning bo’yiga qarab 70-90 sm gacha bo’ladi. Umurtqa pog’onasi odam skeletining markaziy qismi bo’lib unga barcha suyaklar tutashib turadi va u tananing tayanchi bo’lib xizmat qiladi.
Umurtqa pog’onasi 5 ta qismdan iborat: bo’yin-7, ko’krak-12, bel-5, dumg’aza-5 va dum-4-5 ta umurtqadan iborat.