Mavzu: tashqi elektr ta’minoti tizimi va uni qurish usullari

I  va  II  toifali  iste’molchilarga  ega  bo’lgan  RPSdan  yaqin  joylashgan 

karyerlar  uchun  elektr  ta’minotining  ishonchliligi  bo’yicha  sxema 

qo’llaniladi, bu sxema  TSRP yoki RP ikki VL(havo) yoki KL(kabel) bo’yicha 

bir yoki ikki RPSdan (RPS1,RPS2) (5,b,e rasm) quvvatlanadi. TSRP va RP kon 

ishlanmalarining  ishlamaydigan  zonasida  ya’ni  odatda  yuza  bo’ylab  yoki 

karyerning ishlamaydigan pog’onalarida joylashadi. 

Rayon nimstantsiyasi energotizimidan (20-50 km) masofada joylashgan 

10  MVt  va  undan  yuqori  muayyan  quvvatda  qudratli  karyerlarda  elektr 

ta’minoti 5.,g-j rasmda keltirilgan sxema bo’yicha amalga oshiriladi. 

Ana  shu  sxema  bo’yicha  rayon  nimstantsiyasi  energotizimidan  karyer 

maydonigacha  35,110,150,220  kV  kuchlanishli  magistral  havo  liniyasi 

o’tkaziladi. Kon ishlanmalarida katta hududli(10—20 km

2

) karьerlar uchun 5 

d,e rasmda keltirilgan sxema qo’llaniladi. Asosiy nimstantsiyalarni markazga 

yaqinlashtirish maqsadida karyerlarda yuklamani bir yoki ikki RPSdan quvvat 

oluvchi  35-220  kV  dastlabki  kuchlanish  bir  yoki  bir  nechta  GPP  (GPP1, 

GPP2) bilan quriladi 

35,110,150,220  chuqur  kiritgichli  liniya  bloki  sxemasi  bo’yicha 

bajariladi  –transformator  ko’pincha  yuklama  yirik  iste’molchilarga  yaqin 

qilib  kiritiladi.  Nimstantsiya  yoki  alohida  transformatorlar  magistraldan 

shaxoblangani bo’yicha quvvatlanadi. (5 rasm) 

Ko’pchilik  hollarda  taqsimlash  qurilmasini  ochilishida  (TQO)  asosiy 

kuchlanishni  pasaytiruvchi  oststantsiya  (nimstantsiya)ni  ajratgich  va  qisqa 

tutashgan qurilmali boshlang’ich kuchlanishdagi uzgichsiz soddalashtirilgan 

variant bo’yicha jihozlashadi. 

Karyerlarni elektr bilan ta’minlashda (EKN-8I, EKG-12.5,ESH-15/90A, 

ESH -100/100 va boshq)  5- ye,j rasmda keltirilgan sxemasi bo’yicha qudratli 

---

ekskavatorlardan  foydalaniladi.  5-  ye  rasmda  berilgan  sxema  qachonki  ikki 

turlicha  kuchlanishda  ishlovchi  karyerda  ekskavatordan  foydalanilgan 

holdagina qo’llaniladi. 

Mana  shu  sxema  bo’yicha  karyerda  ikki  ikkilamchi  6  va  10  kV 

kuchlanishdagi 

uch 

cho’lg’amli 

transformator 

GPP 

quriladi. 

Nimstantsiyaning har qaysi sektsiyasidan ekskavatorlar 6 yoki 10 kV ga mos 

ravishda  ekskavatorlar  ishchi  kuchlanishda  quvvat  oladilar.  5,j  rasmda 

keltirilgan sxema karyerlar uchun elektrifikatsiyalangan transport va qudrat 

yuqori  ishlab  chiqaruvchi  ekskvatorlar  va  rotorli  komplekslar  qo’llaniladi 

Mana shu sxema bo’yicha karyerda ikki ikkilamchi 35 va 6 kV kuchlanishdagi 

uch cho’lg’amli transformator GPP quriladi. Bu GPPlar RPSdan bir yoki ikki 

zanjirli havo liniyasi bo’yicha 110-220 kV kuchlanishda quvvatlanadi. Yopiq 

taqsimlash qurilmasi shinasiga (OTQ) 6 kV yuza bo’ylab elektr qabul qiluvchi, 

ekskavatorlar va boshqa ochiq kon ishlariga yaqin uchastkalarda joylashgan 

iste’molchilar  birlashtiriladi;  ochiq  taqsimlash  qurilmasi  shinasiga  35  kV- 

havo  liniyalariga  kon  ishlaridan  uzoq  uchastkalarda  joylashgan  35/6 

kuchlanishli  nimstantsiya  ko’chma  transformatorlari  chuqur  kiritgichlari 

printsipi  bo’yicha  quvvatlanayotgan  qudratli  ekskavatorlar  va  boshqa 

energiya yig’uvchi iste’molchilari ulanadi. 

Buning  uchun  komplektli  yig’ma  va  bo’laklarga  ajratish  (YKKK)  va 

ko’chma komplektli transformatorli nimstantsiyalar qo’llaniladi. 2500-10000 

kV

∙

A  quvvatli  transformatorli  35/6-10kV  PKTP  nimstantsiyalaridan      EKG-

8I,EKG-12,5,  ESH  -15/90,  ERSHRD-5000  va  boshqa  ekskavatorlarni 

quvvatlash  uchun  foydalaniladi.  6-10  kVlik  taqsimlash  qurilmasi  TQ  KRUN 

komplekt shkaflardan 6-10 kV qurilgan ajratgichlar, uzgichlar va boshqarish 

apparaturasi va himoyasidan bajariladi. 

Mana  shu  sxemani  elektrlashtirilgan  temir  yo’l  transporti 

foydalaniladigan  karyerlarda  qo’llashadi.  Bunday  karyerlarda  elektr 

transportni  ta’minlovchi  nimstantsiya  bilan  birlashtirilgan    GPPni  barpo 

etishadi.  Bunday  holatlarda  ORU  35  shinalariga  havo  liniyalari  35  kV 

birlashtiriladi, u (PKTP 35/6) kon ishlar uzoqda joylashgan uchastkalardagi 

qudratli 

ekskavatorlarni 

ko’chma 

nimstantsiyalarini 

shuningdek 

o’zgartiruvchi agregatlarning transformatorlarini quvvatlaydi .  

---

Hozirgi  vaqtda  yangidan  qurilayotgan  karyerlarda  muayyan  quvvatli 

transformatorlar 16 MV

∙

A va yerga tutashuvda tok miqdorini kamaytirish va 

yuqori qisqa tutashuv tokini kamaytirish loyihalarida  6(10) kV parchalangan 

ikkilamchi  cho’lg’am  kuchlanishi,  110-220  kV  birlamchi  kuchlanishni  

transformatorlarda o’rnatishni GPP da ko’zda tutish   tavsiya etiladi.Bundan 

holatlarda ZRU-6(10) kV to’rt sektsiyadan barpo etiladi.(6 rasm) 

Asosiy  pasaytiruvchi  nimstantsiyalar  (APN-GPP)  zonadan  tashqari  portlatish 

ishlarida va LEP ning uzunligini qisqartirish uchun elektr yuklama markaziga yaqin 

bo’lishi  mumkin  bo’lgan  karyerning  ishlamaydigan  bortida  joylashtiriladi. 

Birlashtirilgan  tortish  -  tarqatish  nimstantsiyalari  sayyor 

transheyalar  hududidagi  karyer  bortida  joylashadi.  GPP 

kommutatsiyasi  sxemasi  ekspluatatsiya  qilishning  normal 

rejimida transformator va quvvatlanuvchi liniyalarni alohida 

ishlashini  ta’minlaydi.  Ularning  parallel  ishlashi  esa  elektr 

ta’minot  sistemasida  avariyalarni  bartaraf  etishda  faqat 

almashlab ulashda yo’l qo’yiladi.Tashqi elektr ta’minotning 

asosiy  sistemasidan  tashqari  –  karyerlarni  quvvatlovchi 

sxema,  sanoat  maydonchalari  ob’ektlarini  elektr  ta’minoti 

sxemasi ham mavjud.  

Alohida elektr qurilmalar va tsexlarda elektr ta’minoti TP 6-

10/.,4 kV orqali yoki GPP shinadan bevosita 6-10 kV havo va 

kabelli  liniyalari  tsexlar  sanaot  maydonchasida  amalga 

oshiriladi  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6. 

---

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 

 

1.  Nasriddinov  Sh.G’.,  Kon  elektrotexnikasi.  O’quv  qo’llanma.  3-qism. 

Konchilik korxonalarini elektr ta’minoti. – Toshkent,1995. 

2.  Plashanskiy  L.A.,  Osnovi  elektrosnabjeniya  gornix  predpriyatiy.  -

M.:Uchebnik, 2005. 

3.  Puchkova  L.A.,  Pivnyaka  G.G.  Elektrifikatsiya  gornogo  proizvodstva.-  M.: 

2006. 

4.  Chebotaev  N.I.  Elektrooborudovanie  i  elektrosnabjeniye  otkritix  gornix 

rabot.- M.:2006 

 

Internet saytlari: 

1. 

www. Ziyo

. net  

2. http: //www//uralrti/ru. 

3. http: //www//amz.perm.ru 

4. http: //www//slavutich-media.ru