Mavzu: Tasavvuf ta`limotida Mansur Hallojning o`rni

Qalandarlik  harakati 

XI

 

asr  boshlarida  malomatiya  g‘oyalari  ta’sirida 

Xuroson  va  O‘rta  Osiyoda  paydo  bo‘ldi.  Bu  bosqichda  u  aniq  tashkiliy 

tuzilmaga ega emas edi. Lekin o‘sha davr manbalarida qalandarlik “uyushma” 

ma’nosini beruvchi toifa sifatida tilga olinadi. Biroq “uyushma” rahbarlarining 

shajarasi  qayd  etilmaydi.  Dastlab  ko‘p  bo‘lmagan  tarafdorlarga  ega  bo‘lgan 

qalandarlik  tezda  mashhur  bo‘lib,  sharqda  Farg‘onagacha,  g‘arbda  Iroq, 

Suriyagacha tarqaldi. XIII

 

asr boshlariga kelib qalandarlik inqirozga yuz tutadi. 

Tarafdorlarining  bir  qismi  qalandarlik  tariqatiga  birlashgan  bo‘lsalar,  ikkinchi 

qismi  boshqa  tariqatlarga  qo‘shilib  ketdilar.  Qalandarlik  aniq  ishlab  chiqilgan 

ta’limotga  ega  bo‘lganligi  xususida  ma’lumot  yo‘q.  U  nomusulmon  zohidlari 

(nasroniylar va budda rohiblari) amaliyotini o‘zida ifoda etgan, degan fikr ham 

mavjud. 

Abdulloh  Ansoriy  (vaf.  mil.  1089)  qalandarlikni  alohida  guruhga  kiritib, 

ularning  qarashlarini  mistika  (tarkidunyochilik)ga  yaqin  deb  hisoblasa,  Abu 

Hafs Umar Suhravardiy (1145-1234) qalandarlikning tasavvufga aloqadorligini 

inkor  qiladi  va  malomatiya  bilan  qalandarlikning  o‘xshashligini  e’tirof  etadi. 

Suhravardiyning  bu  fikriga  Abdurahmon  Jomiy  ham  qo‘shiladi. 

Malomatiyadan  o‘zlashtirilgan  malomat  qilish  (tanbeh  berish)  tamoyilini 

qalandarlik bema’ni deb hisoblagan. Agar malomatiya tarafdorlari o‘z turmush 

tarzi  va  qarashlarini  pinhon  tutishgan  bo‘lsa,  qalandarlik  tarafdorlari 

boshqalarning  g‘ashini  keltiruvchi  yurish-turishlarini  har  tomonlama  oshkor 

qilishgan  va  shu  orqali  tanbeh  eshitishgan,  yashash  va  yurish-turishning 

belgilab  qo‘yilgan  qoidalariga  rioya  qilmaslik  bahonalarini  topishga  harakat 

qilishgan. Qalandarlik qalb oromi g‘oyasi bilan sug‘orilgan qalbiy poklanishni 

afzal ko‘radi. Uni bu dunyo quvonchlari,  zavq-shavqlari qiziqtirmaydi, chunki 

bu dunyoda barcha narsa o‘tkinchi va nisbiydir deb hisoblaydi. 

                                                 

1

 Жалолиддин Румий Ичиндаги ичиндадир  Тошкент, “Ёзувчи”, 1997 йил. 34—35-бетлар. 

 

---

 

52