Polibiya kvadrati. Bu sodda o‘rniga qo‘yish usuli sanalib, qadimgi Yunonistonda yaratilgan va dastlab grek alfaviti uchun ishlab chiqilgan, so‘ngra boshqa alfavitlar uchun foydalanilgan.
Ushbu usul bosqichlari quyidagilar:
1-bosqich. Shifrlash jadvalini yaratish. Tanlangan belgilardan tashkil topgan alfavitni iloji boricha tomonlari teng bo‘lgan jadvalda ifodalanadi. Jadval tomonlari qanchalik bir-biriga yaqin bo‘lsa, bardoshligi shunchalik yuqori bo‘ladi. Quyida lotin va kiril alfavitlari uchun taklif etilgan jadvallar keltirilgan.
Lotin alifbosi asosida
1
2
3
4
5
1
A
B
C
D
E
2
F
G
H
I/J
K
3
L
M
N
O
P
4
Q
R
S
T
U
5
V
W
X
Y
Z
Kiril alifbosi asosida (1-variant)
1
2
3
4
5
6
1
A
B
V
G
D
Ye
2
Yo
J
Z
I
Y
K
3
L
M
N
O
P
R
4
S
T
U
F
X
S
5
Ch
Sh
Щ
‘
Ы
6
E
Yu
Ya
-
-
-
Kiril alifbosi asosida (2-variant)
1
2
3
4
5
6
1
A
B
V
G
D
Ye/Yo
2
J
Z
I/Y
K
L
M
3
N
O
P
R
S
T
4
U
F
X
S
Ch
Sh
5
Щ
Ы
/’
E
Yu
Ya
Kiril alifbosi asosida (3-variant)
1
2
3
4
5
1
A
B
V
G
D
2
Ye/E
J
Z
I/Y
K
3
L
M
N
O
P
4
R/S
T
U
F/X
S
5
Ch
Sh/Щ
Ы
Yu
Ya
2-bosqich. Shifrlash. Ishlab chiqilgan alfavitlar asosida shifrlash jarayonini turli usullar asosida amalga oshirish mumkin. Quyida ularning 3 ta usuli keltirilgan.
Shifrlash usuli. Bu usulda shifrlash uchun ochiq matn yuqoridagi jadvallardan biri foydalaniladi. Ochiq matn harflari jadvaldan olinib, tagidagi belgi unga mos shifr matn belgini ifodalaydi. Quyida “SOMETEXT” ochiq matnini shifrlash keltirilgan.
Ochiq matn belgisi:
S
O
M
E
T
E
X
T
Shifr matn belgisi :
X
T
R
K
Y
K
C
Y
Olingan natijaviy shifr matn “XTRKYKCY” ga teng bo‘ladi.
Shifrlash usuli. Bu usulda ma’lumotni shifrlashda uning jadvaldagi joylashgan o‘rnidan foydalaniladi.
Ochiq matn belgilari:
S
O
M
E
T
E
X
T
Gorizontal o‘rni:
3
4
2
5
4
5
3
4
Vertikal o‘rni:
4
3
3
1
4
1
5
4
Shundan so‘ng koordinatlar qator bo‘yicha juftlanib o‘qiladi va quyidigiga ega bo‘linadi: 34 25 45 34 43 31 41 54.
Shundan so‘ng yuqoridagi juftliklar gorizontal va vertikal koordinatalar shaklida ifodalanadi.
Gorizontal koordinatasi:
3
2
4
3
4
3
4
5
Vertikal koordinatasi:
4
5
5
4
3
1
1
4
Shifr matn beligisi:
S
W
Y
S
O
C
D
U
Shifrlash usuli. Bu usulda ma’lumotni shifrlashda uning jadvaldagi joylashgan o‘rnidan foydalaniladi.
Ochiq matn belgilari:
S
O
M
E
T
E
X
T
Gorizontal o‘rni:
3
4
2
5
4
5
3
4
Vertikal o‘rni:
4
3
3
1
4
1
5
4
Shundan so‘ng koordinatlar qator bo‘yicha o‘qiladi va quyidigiga ega bo‘linadi: 3425453443314154. Shundan so‘ng olingan ketma-ketlik chapga siklik bir belgiga siljitiladi va 4254534433141543 ketma-ketlik olinadi va u juft-juft qilib yoziladi, 42 54 53 44 33 14 15 43. Shundan so‘ng yuqoridagi juftliklar gorizontal va vertikal koordinatalar shaklida ifodalanadi.
Gorizontal koordinatasi:
4
5
5
4
3
1
1
4
Vertikal koordinatasi:
2
4
3
4
3
4
5
3
Shifr matn beligisi:
I
U
P
T
N
Q
V
O
Ushbu usulda maxfiylikni oshirish imkoniyati mavjud bo‘lib, unda kalit asosida dastlabki jadval hosil qilinadi. Masalan, “DRAFT” kaliti asosida hosil qilingan jadval ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi.
1
2
3
4
5
1
D
R
A
F
T
2
B
C
E
G
H
3
I/J
K
L
M
N
4
O
P
Q
S
U
5
V
W
X
Y
Z
Mavzu: Affin Sezar shifrlash algoritmi va uning dasturi Affin kriptotizimlari. Affin kripototizimlari keng tarqalmagan o‘rniga qo‘yish usullari sanalib, bir alfavitli shifrlash usullariga kiradi. Bu tizimlarga affin tizimidagi Sezar usuli, ROT13 va Atbash usullari kiradi.
Affin tizimidagi Sezar usulida har bir harfga almashtiriluvchi harflar maxsus formula bo‘yicha aniqlanadi: E(x)=ax+b (modm), bu yerda a, b - butun sonlar bo‘lib, kalitlar hisoblanadi, 0≤a, bm – alfavit uzunligi.
Deshifrlash jarayoni quyidagi formula asosida amalga oshiriladi: . Bu yerda a-1modm bo‘yicha a ga teskari bo‘lgan son.
Lotin alfaviti foydalanilganda u quyidagicha raqamlanadi:
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
P
Q
R
S
T
U
V
W
X
Y
Z
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Shifrlash. Ushbu usulda ma’lumotlarni shifrlash uchun “ATTACK AT DAWN” ochiq matni olinib, kalit sifatida a=3 va b=4 olindi. Alfavit uzunligi m=26 ga teng. Bu holda shifrlash funksifsining umumiy ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi: . Yuqoridagi jadvalga asoslanib quyidagini olish mumkin:
Xabar
A
T
T
A
C
K
A
T
D
A
W
N
0
19
19
0
2
10
0
19
3
0
22
13
Shifrlashning umumiy ko‘rinishi esa quyidagicha bo‘ladi:
Xabar
A
T
T
A
C
K
A
T
D
A
W
N
x
0
19
19
0
2
10
0
19
3
0
22
13
3x+4
4
61
61
4
10
34
4
61
13
4
70
43
(3x+4)mod26
4
9
9
4
10
8
4
9
13
4
18
17
Shifr matn
E
J
J
E
K
I
E
J
N
E
S
R
Deshifrlash jarayoni. Deshifrlash formulasi ga teng bo‘lib, , b=4 va m=26 ga teng bo‘ladi.
Shifr matn
E
J
J
E
K
I
E
J
N
E
S
R
4
9
9
4
10
8
4
9
13
4
18
17
Deshifrlashning umumiy ko‘rinishi esa :
Shifrmatn
E
J
J
E
K
I
E
J
N
E
S
R
y
4
9
9
4
10
8
4
9
13
4
18
17
9(y-4)
0
45
45
0
54
36
0
45
81
0
126
117
9(y-4)mod26
0
19
19
0
2
10
0
19
3
0
22
13
Xabar
A
T
T
A
C
K
A
T
D
A
W
N
Olingan alfavitdagi barcha belgilarni shifrlash natijasi quyidagiga teng bo‘ladi.
Xabar
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
P
Q
R
S
T
U
V
W
X
Y
Z
x
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
(3x+4)mod26
4
7
10
13
16
19
22
25
2
5
8
11
14
17
20
23
0
3
6
9
12
15
18
21
24
1
Shifr matn
E
H
K
N
Q
T
W
Z
C
F
I
L
O
R
U
X
A
D
G
J
M
P
S
V
Y
B
Xulosa:
Xulosa urnida aytish joizki kriptografiya fanida men uzimga tegishli malumotlarni shifrlashni ,umuman olganda malumot qanday qilib fifrlanadi,qanday maxfiy saqlanadi,ma’lumotlarni xavfsiz saqlash usili necha xil, vahokazolarni o’rgandim.
