|
Axloqiy tarbiyaning vazifasi
O’zbek maktabida o’quvchilarni axloqiy tarbiyalash, sadoqatga asoslangan eng insonparvar, adolatli va oliyjanob, ahloqining ijobiy tomoni tobora to’laroq nomoyon bo’ladi. Bizning axloqimiz umuminsoniy, ma’naviy boyliklarni ham, kishilarning axloqiy me’yorlari va ular o’rtasida eksplutatsiyaga qarshi, ozodlik va ijtimoiy tenglik, baxt-saodat va tinchlik uchun ko’p asrlik kurash jarayonida xalq ommasi yaratgan munosabatlarni ham o’z ichiga oladi.
-Jamoatchilik axloqi. Uning asossiy tamoyili. “bir kishi hamma uchun, hamma bir kishi uchun”, degan g’oyadan iboratdir. U xudbinlik, o’zini va o’z manfaatini ko’zlashni rad etadi, umumxalq jamoa va shaxsiy manfaatlarni o’zida uyg’unlashtiradi.
-Insonparvarlik axloqi. U mehnatkash insonni ulug’laydi. U kishilar o’rtasida chinakam insoniy munosabatni o’rtoqlarcha hamkorlik va o’zaro yordam munosabatlarini, shaxsiy va ijtimoiy hayotda hayrixohlik, xalollik, sofdillik va kamtarlikni qaror toptiradi.
-Faol ta’sirchan axloq. U insonni yangi mehnat va ijodiy zafarlarga, tadbirkorlikka, jamoa va butun mamlakat hayotida sidqidildan ishtirok etishga, yangi turmush tarziga zid bo’lgan barcha narsalarga faol qarshi chiqishga, milliy istiqlol mafkurasi uchun qat’iyat bilan kurashishga undaydi.
Maktabda axloqiy tarbiyani amalga oshirish yo’llari
Maktabda bolalarni axloqli tarbiyalash, dars jarayoni, sinf va maktabdan tashqari turli tuman ishlarda olib boriladi.
O’quvchilarga bilim, (tasavvurlar, xissiy, obrazli bilimlar, axborot, og’zaki ma’lumot, tushuncha, umumlashgan bilim) malaka va odatlarini beriladi.
Bolalarga odob va odobsizlik haqida tushuncha beriladi. Ular axloqiy tushunchalarni badiiy va ilmiy adabiyotdan, hayotdan, kinofil’m va spektakllardan oladi. O’quvchilarni o’z xulqini axloqiy jihatdan baholashni birinchi sifatdan boshlab o’rgatib borish kerak, ularni mehnatni sevish, mulkni ehtiyot qilish, xurmat, rostgo’ylik, sofdillik, vijdon, kamtarlik ma’nolarini tushinib olsin. Buning uchun “mardlik va qo’rqoqlik, mardlik va oliftalik, kollektiv nima, baxtni qanday tushinasiz, insonni go’zalligi nimada” yuqori sinf o’quvchilari bilan “ma’naviy yetuk kishi, insonning qadr-qimmati, axloq va shaxs erkinligi” mavzularida suhbat o’tkazish ma’qul.
O’quvchilarning onglilik darajasini, o’stirish o’zini-o’zi baholasin, o’qishda mehnatda, hayotda muvofaqqiyatga erishish o’ziga boglikligini tushintirilsin.
Xaftaning oxirida “O’tgan xaftadan qanoatlanamanmi?”, “O’zimni jazolashim kerakkmi yoki mukofatlashim?” degan savolga javob yozishni tavsiya kilish kerak. U tarbiyaviy soatda yoki individual suhbatda tahlil etiladi.
O’quvchilarni axloq ruhida tarbiyalash ularda erkin fikrlilik xislatlarini tarkib toptiradi.
Ular maqsadga intiluvchanlik, o’qish va ishda matonatlilik, qat’iyat tashabbuskorlik, uyushkoklik, kiyinchilikdan qo’rqmaslik.
Maktab axloqiy tarbiya berishda xilma xil metodlar qo’llaniladi.
Jumladan:
Birinchidan, maktabdagi o’qish jarayoni yuksak darajada uyushtirilishi kerak, buyuk nemis pedogogi A.V. Disterveg ko’rsatganidek, yaxshi o’qitish bilangina o’qituvchi o’quvchini yaxshi tarbiyalaydi ham. Ba’zan axloqiy ta’sir vositalari kam ko’rsatiladi, huquq uchun bahoni pasaytiradilar. Odobsizlik qilishadi.
Ikkinchidan, axloqiy tarbiya jarayonining muvoffaqqiyatli o’quvchilari va o’qituvchilar jamoaning saviyasiga bog’liq. Jamoa axloqli bo’lsa, ahl bo’lsa, bolalar intizomli bo’ladi.
Uchinchidan, tarbiyaviy ishlarni rejali bo’lishi va hamjihatlik bilan amalga oshirilishi axloqiy tarbiyaning muvoffaqqiyatini ta’minlaydi. A.S. Makkarenko 10 ta yuqori malakali, o’z xolicha ishlaydigan o’qituvchidan malakasi past bir yoqadan bosh chiqaradigan beshta o’qituvchi afzal, - deydi.
To’rtinchidan, maktabda ijobiy, emotsional sharoit yaratish axloqiy tarbiya jarayoniga foydali ta’sir etadi.
Beshinchidan, barcha o’quvchilarning maktabdagi umumiy tartib, xayot rejimiga rioya qilishga erishish.
Axloqiy tarbiyada ongni, axloqiy tushunchalarni shakllantirishda suhbat, munozara, leksiya kabi metodlardan, axloqiy odatni shakllantirshda esa mashq, bolalarni turli faoliyatini yuritish metodlaridan foydalaniladi.
Axloqiy tarbiyada uning natijasini hisobga olish ham muhim ahamiyatga ega. Tadbirlar soni emas, sifat belgilaydi. Baho ham to’la emas.
Tarbiyalanganlikni o’lchovi ijtimoiy aktivlik, talablariga ijobiy munosabat, o’z huquqini baholay olish, axloqiy odatlar va fazilatlar deyiladi. Bular o’lchov bo’la olmaydi. Aslida ijtimoiy aktivligi, muomala va aloqalari, manaviy yo’nalishi, haqida, barqaror axloqiy sifatlarning mavjudligi – o’lchov bo’la oladi. Maktab xayotida ijtimoiy-siyosiy atestatsiyasi axloqiy tarbiyalanganlikning aniqlash va baholashning bir shaklidir. SHaxsni to’la o’rganish – tarbiyalanganlilikni aniqlab beradi.
Jismoniy tarbiya. Jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi – o’quvchilar tanasidagi barcha a’zolarni tabiiy sog’lom o’sishini ta’minlash, ularni aqliy va jismoniy mehnatga shuningdek, vatan mudofaasiga tayyorlashdir. Bizning ota-bobolarimiz kishilar bilan uchrashganda yoki xayrlashganda avvalo, chin yurakdan mustahkam sog’lik-salomatlik tilashgan. Sihat-salomat bo’lishning qadrini oila qadri bilan sharafli bir o’ringa qo’yib kelishgan. Respublikamizda bahodirlar,polvonlar va botirlarga boy vatanimiz ular bilan g’ururlangan. Bugun ham Respublikamizning barcha shahar va qishloqlarida jismoniy madaniyat va sport turlarini milliy asosda qayta tiklash jarayoni sodir bo’lmoqda. SHarq Aristoteli nomini olgan Abu Ali ibn Sino ham inson fazilatlaridan quyidagilarni sanab ko’rsatgan, chunonchi, jasurlik-biror ishni bajarishda kishining jasurligi, chidamliligi, inson boshiga tushgan yomonlikni to’xtatib turuvchi quvvat. Aqllilik-biror ishni bajarishda shoshma-shosharlik qilishdan saqlovchi quvvat.
Do'stlaringiz bilan baham: |
