Mavzu: Tarbiya qonuniyatlari va tamoyillari reja

4. Yoshlarda mustaqil fikrlashni tarbiyalash.

Tarbiya davomida tarbiyalanuvchining qarashlari, hayotiy nuqtai nazari asta-sekin tarkib topib boradi. Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi, g’oyaviy, axloqiy, irodaviy, estetik xislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch-quvvatlari mustahkamlanadi.

Fikr inson faoliyati, uning o’zligini kuchi, qudratini, o’zagini tashkil qiluvchi ma’naviy-insoniy sifatdir. Insoniyatning ilk davrlarida fikr tabiatdagi jarayonlarni anglash, ulardan yashash uchun foydalanish va o’zini muhofaza qilish shaklida bo’lgan.

Fikr bu inson miyasida ma’nolarning o’zaro bog’lantirilishi va rivojlantirilishidir. Fikr bosqichlari: anglash, mushohada, shuur, tafakkurdan iborat. Shuur uch narsadan: fikr ravshanlashuvi, mushohada, anglamoqdan iborat.

Mushohada hayotiy, amaliy, tabiiy jarayonlar asosida tushuncha, voqea, hodisalarning tahlili.

Tafakkur arabcha «mufakkir», «mafakkirotun» so’zlaridan olingan bo’lib, chuqur ma’noli, teran mazmunli, chuqur fikrlash qobiliyati degan ma’noni anglatadi. Tafakkur - buyum va hodisalarning umumiy xususiyatlarini, ular o’rtasida mavjud bo’lgan bog’lanishlar va munosabatlarni bilish jarayonidir

Mustaqil fikrlash komillikning asosiy belgisidir. Komillik uch bosqichdan iborat:

1. jismoniy salomatlik;

2. axloqiy poklik;

3. aqliy yetuklik.

Bu bosqichlarni shakllantirishda mustaqil fikrlash yetakchi o’rin egallaydi.

Mustaqil fikr yuritish jarayonida insonda fikr, mulohaza, g’oya, faraz, maqsad kabilar vujudga keladi. Mustaqil fikr yuritish til va nutq bilan chambarchas bog’liq ravishda namoyon bo’ladi. Inson mustaqil fikr yuritish faoliyatida o’zi aks ettirgan sezgan, idrok qilgan, tasavvur etgan, xotirlab qolgan narsa va hodisalar to’g’riligi, aniqligi, haqiqiyligi ularning voqelikka mos tushishini aniqlaydi. Mustaqil fikrlash aqliy faoliyat sifatida olib qaralganda, inson tomonidan masalalar, topshiriqlar yechish nazarda tutiladi. Masala, muammo, topshiriqlarni yechish shaxsning ehtiyoji, qiziqishi, mayli, qobiliyati, iste‘dodi, salohiyati bilan bog’liq ravishda olib qaraladi, ularning talablarni qabul qilish, muayyan qarorga kelish, vositalar qidirish mustaqil fikr yuritishning mustahkam negizini tashkil qiladi.

Mustaqil fikr yuritish jarayoni, muammoli vaziyat vujudga kelishidan boshlanadi. Xullas yoshlarda mustaqil fikrlashni tarbiyalash har bir shaxsning o’z aql-idroki, tafakkuri teranligi, intellektual shakllanishiga, ham qanday muammolarni o’zi mustaqil yechishiga va hayotga joriy etishiga asosiy mezondir.