Mavzu: Tafakkurni o’rganishda klassik yondashuvlar. Reja

Smart testlarning diagnostika imkoniyatlari- bolalar psixologiyasida test usuli yordamida juda ko'p tadqiqotlar olib borildi, ammo ular doimo o'rtacha bolani aholining aksariyat qismiga xos bo'lgan psixologik xususiyatlarning mavhum tashuvchisi sifatida ko'rsatishlari uchun doimo tanqid qilinadi. mos keladigan yoshdagi, "ko'ndalang" bo'limlar usuli yordamida aniqlangan . Ushbu o'lchov bilan rivojlanish jarayoni barcha sifatli yangi shakllanishlar yashiringan bir tekis o'sib boruvchi to'g'ri chiziqqa o'xshaydi.
Rivojlanish jarayonini o'rganish bo'limlari usulining kamchiliklarini payqab, tadqiqotchilar uni uzoq vaqt davomida bir xil bolalarni uzoq muddatli ("uzunlamasına") o'rganish usuli bilan to'ldirishdi. Bu ma'lum afzalliklarni berdi - har bir bolaning individual rivojlanish egri chizig'ini hisoblash va uning rivojlanishi yosh normasiga mos kelishini yoki o'rtacha darajadan yuqori yoki past ekanligini aniqlash mumkin bo'ldi. Uzunlamasına (Gezzel) usuli keskin sifat siljishi sodir bo'ladigan rivojlanish egri chizig'idagi burilish nuqtalarini aniqlash imkonini berdi. Biroq, bu usul kamchiliklardan xoli emas. Rivojlanish egri chizig'ida ikkita ball olgan holda, ular orasida nima sodir bo'lishi haqidagi savolga javob berish hali ham mumkin emas. Bu usul ham hodisalar ortiga kirib borishni, ruhiy hodisalar mexanizmini tushunishni imkonsiz qiladi. Bu usul bilan olingan faktlarni turli farazlar bilan izohlash mumkin. Ularning talqinida aniqlik yetishmaydi. Shunday qilib, tajribaning ishonchliligini ta'minlaydigan eksperimental texnikaning barcha nozik tomonlari bilan aniqlash strategiyasi asosiy savolga javob bermaydi: rivojlanish egri chizig'idagi ikkita nuqta o'rtasida nima sodir bo'ladi?
29. L.S.Vigotskiy bo’yicha tushunchalar rivojlanishining asosiy bosqichlari: sinkretlar, komplekslar, psevdokontseptsiyalar, potensial va haqiqiy tushunchalar. Ilmiy va kundalik tushunchalarning rivojlanishi.
Bolalik davridagi tushunchalarning rivojlanishini o'rganib, L. S. Vygotskiy kundalik (spontan) va ilmiy tushunchalar haqida yozgan ("Fikr va nutq", 6-bob).
Kundalik tushunchalar kundalik hayotda, kundalik muloqotda "stol", "mushuk", "uy" kabi so'zlar bilan olinadi va qo'llaniladi. Ilmiy tushunchalar - bu bola maktabda o'rganadigan so'zlar, bilim tizimiga kiritilgan atamalar, boshqa atamalar bilan bog'liq.
O'z-o'zidan paydo bo'ladigan tushunchalardan foydalanganda, bola uzoq vaqt davomida (11-12 yoshgacha) faqat o'zi ko'rsatgan ob'ektni biladi, lekin tushunchalarning o'zi emas, balki ularning ma'nosi. Bu "tushunchaga og'zaki ta'rif berish, boshqacha aytganda, uning og'zaki ifodasini berish imkoniyati, tushunchalar o'rtasida murakkab mantiqiy munosabatlarni o'rnatishda ushbu tushunchadan o'zboshimchalik bilan foydalanish" qobiliyatining yo'qligida ifodalanadi.
Vygotskiy spontan rivojlanishini taklif qildi va ilmiy tushunchalar qarama-qarshi yo'nalishlarda boradi: o'z-o'zidan - ularning ma'nosini bosqichma-bosqich anglash tomon, ilmiy - qarama-qarshi yo'nalishda, chunki "birodar" tushunchasi kuchli tushuncha bo'lgan sohada, ya'ni sohada. o'z-o'zidan foydalanish, uni son-sanoqsiz aniq vaziyatlarda qo'llash, uning empirik mazmunining boyligi va shaxsiy tajriba bilan bog'liqligi, maktab o'quvchisining ilmiy tushunchasi uning zaif tomonlarini ochib beradi. Bolaning o'z-o'zidan paydo bo'lgan kontseptsiyasini tahlil qilish bizni bolaning kontseptsiyadan ko'ra ob'ekt haqida ko'proq bilishiga ishontiradi. Ilmiy kontseptsiyani tahlil qilish bizni ishontiradiki, bola boshida kontseptsiyaning o'zini undagi ob'ektga qaraganda yaxshiroq biladi.
Yoshga bog`liq bo`lgan ma`nolarni anglash tushunchalarning vujudga kelayotgan tizimliligi, ya`ni ular o`rtasidagi mantiqiy munosabatlarning ko`rinishi, paydo bo`lishi bilan chuqur bog`liqdir. O'z-o'zidan paydo bo'lgan tushuncha faqat o'zi nazarda tutilgan ob'ekt bilan bog'lanadi. Aksincha, etuk tushuncha ierarxik tizimga botiriladi, bu erda mantiqiy munosabatlar uni (allaqachon ma'no tashuvchisi sifatida) berilganiga nisbatan boshqa umumlashtirish darajasidagi boshqa ko'plab tushunchalar bilan bog'laydi. Bu so'zning kognitiv vosita sifatida imkoniyatlarini butunlay o'zgartiradi. Tizimdan tashqarida, deb yozadi Vygotskiy, tushunchalar (gaplar) faqat empirik aloqalarni, ya'ni ob'ektlar orasidagi munosabatlarni ifodalashi mumkin. "Tizim bilan birgalikda tushunchalarning tushunchalarga munosabatlari paydo bo'ladi, tushunchalarning boshqa tushunchalarga bo'lgan munosabati orqali ob'ektlarga vositachilik aloqasi paydo bo'ladi, tushunchalarning ob'ektga nisbatan umuman boshqacha munosabati paydo bo'ladi: tushunchalarda empirikdan tashqari aloqalar mumkin bo'ladi." Bu, xususan, kontseptsiya endi belgilangan ob'ektning boshqa ob'ektlar bilan bog'lanishi ("it uyni qo'riqlaydi") orqali emas, balki aniqlangan tushunchaning boshqa tushunchalar bilan aloqasi orqali aniqlanishida o'z ifodasini topadi. it hayvondir").
Xo'sh, bolaning o'rganish jarayonida o'zlashtirgan ilmiy tushunchalari kundalik tushunchalardan tubdan farq qilganligi sababli, ular o'zlarining tabiatiga ko'ra tizimga birlashtirilgan bo'lishi kerak, keyin Vygotskiyning fikricha, birinchi navbatda ularning ma'nolari tan olinadi. Ilmiy tushunchalarning ma'nolarini anglash asta-sekin kundalik tushunchalarga tarqalmoqda.
Fikrlash va nutq. Kontseptsiyani shakllantirish
Fikrlash nutq bilan uzviy bog'liqdir. Bu bog`lanish inson psixikasining o`ziga xos xususiyatlarini bildiradi (hayvonlardan farqli o`laroq, tafakkuri irsiy bo`lib, ko`rgazmali va samarali bo`lib qoladi, mavhum, izchil idrok bo`la olmaydi).
Fikr so'zda zarur moddiy qobiqni oladi. Inson tafakkurini tilsiz amalga oshirish mumkin emas. Fikr qanchalik yaxshi o'ylangan bo'lsa, u so'zda, nutqda shunchalik aniq va aniq ifodalanadi.
Boshqalar uchun ovoz chiqarib o'ylash va fikrlash orqali inson ularni o'zi uchun shakllantiradi. Bunday shakllantirish, birlashtirish va fikrlarni aniqlash chuqurroq tushunishga yordam beradi. So'zda shakllanish va mustahkamlanish tufayli fikr yo'qolmaydi va so'nmaydi, tug'ilishga zo'rg'a vaqt topdi. Bu esa ushbu fikrga qaytishga, uni chuqurroq tushunishga, bir fikrni boshqasi bilan solishtirishga imkon beradi.
Bu erda ichki nutq muhim rol o'ynaydi. Nutq fikrlashning moddiy (og'zaki) qobig'idir.
Tushuncha - bu so'z yoki so'zlar turkumi orqali ifodalangan narsa va hodisalarning muhim xususiyatlari, aloqalari va munosabatlarini aks ettiruvchi fikrlash shakli.
Fikrlash aqliy aks ettirishning eng umumlashtirilgan va bilvosita shakli bo'lib, kognitiv ob'ektlar o'rtasidagi aloqalar va munosabatlarni o'rnatadi. U to'g'ridan-to'g'ri idrok qilinadigan ob'ekt bilan bog'liq. Nutqning paydo bo'lishi bilangina taniqli ob'ektdan xususiyatni mavhumlash va u haqidagi fikr yoki tushunchani maxsus so'zda tuzatish, tuzatish mumkin bo'ladi. Fikr so'zda moddiy qobiq oladi. Fikrlash nutq bilan uzviy bog'liq holda vujudga keladi va rivojlanadi: qanchalik chuqur va puxta o'ylangan bo'lsa, shunchalik aniq va aniq ifodalanadi.
Nutq - bu til orqali odamlar o'rtasidagi muloqot jarayoni.
Tushunchalar ijtimoiy-tarixiy tajribada shakllanadi. Inson hayoti va faoliyati jarayonida tushunchalar tizimini o'zlashtiradi.
Mulohaza yuritish - fikrlash jarayonida yuzaga keladigan barcha asosiy fikrlarni bir-biri bilan aniq va to'g'ri taqqoslash.
Fikrlash 2 bosqichdan o'tadi:
1. Pre-kontseptual (bolada fikrlash rivojlanishining dastlabki bosqichi). Hukmlar bitta, bu mavzu bo'yicha. Kontseptsiyadan oldingi fikrlashning o'ziga xos xususiyati egosentrizmdir, shuning uchun 5 yoshgacha bo'lgan bola o'ziga tashqi tomondan qaray olmaydi, boshqa birovning pozitsiyasini idrok eta olmaydi.
Egosentriklik quyidagilarga bog'liq:
Qarama-qarshiliklarga befarqlik;
Sinkretizm (hamma narsani hamma narsa bilan bog'lash istagi);
Umumiyni chetlab, xususiydan xususiyga o'tish;
Moddaning saqlanishi haqidagi g'oyalarning etishmasligi.
2. Konseptual fikrlash.
Vygotskiy, kontseptsiyani shakllantirishning 5 bosqichi:
2-3 yil. Bola o'xshash narsalarni birlashtiradi (sinkretizm).
4-6 yil. Bolalar ob'ektiv o'xshashlik elementlaridan foydalanadilar, ammo 3-band faqat 1 ga o'xshaydi.
7-10 yil. Ular ob'ektlar guruhlarini o'xshashligi bo'yicha birlashtira oladi, lekin ular umumiy xususiyatlarni taniy olmaydi va nomlay olmaydi.
11-14 yosh. Kontseptual fikrlash paydo bo'ladi. Birinchi tushunchalar ilmiy jihatdan qo'llab-quvvatlanmasdan, kundalik tajriba asosida shakllanadi.
Yoshlik. Nazariy qoidalardan foydalanish o'z tajribangizdan tashqariga chiqishga imkon beradi.
30. Nutqni hosil qilish va tushunish (N.Xomskiy: generativ grammatika tushunchasi). Nutqni psixologik tahlil qilish. Nutqni avlod va idrok etish nazariyalari.
Asosiy nazariy yondashuvlar.
1. Mexanik.
Strukturaviy psixologiya: hissiy tasavvurlar - assotsiatsiyalar. Tafakkur hissiy tasavvurlar assotsiatsiyasi sifatida. Tushunchani shakllantirish: qoplovchi fotosuratlar - bir nechta tasvirlar bog'langanda, ularning umumiy, muhim belgilari urg'ulanadi, kontseptsiyani tashkil qiladi, muhim bo'lmaganlar yo'qoladi.
G. Myuller (diffuz reproduktsiyalar nazariyasi): har bir vakillik assotsiatsiyalarning diffuz oqimini keltirib chiqaradi. Ularning ustiga qo'yilganda, asl tasvirlar uchun umumiy bo'lgan va yangi kontseptsiya uchun muhim xususiyat ajratiladi.
1) fikrlash jarayoni sub'ektsiz, ichki faoliyat yo'q;
2) fikrlashning reaktivligi (tashqi vaziyat);
3) o'ziga xos bo'lmagan fikrlash;
4) tushuntirish o'rniga modellashtirish;
5) psixik jarayonlarni tavsiflash uchun universal til.
2. Teleologik.
Würzburg maktabi: N. Ah, O. Külpe, K. Buhler, O. Selz.
Faoliyat g'oyasi, ongning niyati: hal qiluvchi tendentsiya. U assotsiatsiyalar yo'nalishini belgilaydi, muhim xususiyatni ta'kidlaydi.
Ong hodisasi - suyukli bilimning mavjudligi. Mablag'larni tanlash jarayoni aniq vazifaga bog'liq. Introspektsiya usulini o'zgartirgandan so'ng, tadqiqot qo'yilgan savolga javob izlashda amalga oshiriladi. Tajribalarda reproduktiv vazifa naqshlaridan foydalaniladi, chunki maqsad fikrlashni aniqlashdir.
Ichki tajriba hodisalari:
1) hissiy tasvirlar;
2) fikrlar (his-tuyg'ulardan qat'iy nazar munosabatlarni anglash).
Fikrlashning xunukligi: fikrlash vizual emas, og'zaki emas - vazifaning haqiqiy mazmunini ochish. F. Teylor: agar jumlalar vizual tarkibga ega bo'lmasa, u holda vizual tasvirlarning paydo bo'lishi tushunishga xalaqit berishi mumkin.
G. Shulze: tajribalarning 2 guruhi - hodisalar mavjud:
1) vizual - sezgilar, hislar;
2) fikrlar (ong).
K.Buyaer fikr turlarini (munosabatning ixtiyori sifatida fikrlash) ajratib ko‘rsatdi: 1) qoida ongi; 2) munosabat ongi;
3) niyatlar (asosiy narsa mavzu emas, balki fikr mazmuni).
1) fikrlashning o'ziga xosligi - sub'ektning maqsadga erishish, muammoni hal qilish uchun ichki yo'nalishida;
2) muammolarni hal qilishda vizual tarzda idrok etilmaydigan muhim narsalarni izlash;
3) tafakkur muammo strukturasining hissiy elementlari munosabatini tanlashdir. Tafakkur harakat sifatida (O. Selts). Qarorning asosi sub'ektning o'tgan tajribasidir.
Yechish jarayonida vazifa to'liq bo'lmagan murakkab tuzilma P bo'lib, ch munosabati ixtiyori orqali sub'ekt tomonidan kutilgan: yechim tamoyilini topish, oldindan ko'rish. Deterministik mavhumlikni bildiradi. Operatsiyalar - bu muammolarni hal qilish uchun xizmat qiladigan o'ziga xos reaktsiyalar. Ulardan ba'zilari yechim usullari. Kompleksni to'ldirish (eslash) operatsiyasi: P topish (yechish usuli). Ikkita yo'l bor:
1) vositalarni yangilash - hal qilishning allaqachon ma'lum bo'lgan usullarini yangilashga qaratilgan;
2) vositalarni abstraktsiyalash - yangi usullarni ochish: a j reproduktiv;
b) tasodifiy shartli;
c) bevosita. Muammoni hal qilish bosqichlari:
1) shartlar elementlari o'rtasidagi munosabatlarni o'rnatish;
2) kerakli - maqsadni belgilash;
3) abstraksiya - vositalarni takror ishlab chiqarish.
(J. Piaget bo'yicha aqlning rivojlanish bosqichlari)
Intellektni o'rganishga genetik yondashuvning markaziy g'oyasi shundan iboratki, tafakkurning mazmuni, mohiyatini faqat uning shakllanishi, rivojlanishi va shakllanishi qonuniyatlarini tahlil qilish orqali ochish mumkin. Eng aniq va izchil genetik yondashuv J. Piaget (1896-1980) bo'yicha intellektning rivojlanish bosqichlari kontseptsiyasida keltirilgan.
J. Piagee nazariyasi ikkita asosiy komponentni o'z ichiga oladi: intellektning funktsiyalari haqidagi ta'limot va intellektning rivojlanish bosqichlari haqidagi ta'limot.
Piaget "fikrlash" emas, balki "intellekt" tushunchasidan foydalanadi, u "harakatlanuvchi aqliy tuzilmalarning progressiv teskarisi" deb ta'riflaydi va "intellekt - bu sensorimotor va kognitiv tartibning ketma-ket joylashgan barcha moslashuvlari tortiladigan muvozanat holati", deb hisoblaydi. , shuningdek, organizmning atrof-muhit bilan barcha assimilyatsiya va moslashtiruvchi o'zaro ta'siri. Ushbu formula fikrlashning o'ziga xos xususiyatlarini aniqlashning an'anaviy usullarida ikkinchisi idrok bilan, ya'ni bilishning boshqa shakli bilan solishtirilishi bilan izohlanadi.
J. Piaget nazariyasida intellekt o'zining eng umumiy ko'rinishida ma'lum fundamental biologik xususiyatlarning keyingi rivojlanishi sifatida tushuniladi, ular hayotdan ajralmas ma'noda fundamentaldir. Bunday xususiyatlar sifatida tashkil etish va moslashish (moslashish) ajralib turadi. Moslashuv, o'z navbatida, ikkita o'zaro bog'liq jarayonni o'z ichiga oladi - assimilyatsiya va akkomodatsiya. Assimilyatsiya va akkomodatsiya o'rtasidagi muvozanat bu nazariyaning asosiy tushunchalaridan biridir. Aql faoliyatining ikki turi muvozanatli va muvozanatsiz muvozanat holatini tashkil qiladi.
Tashkilot va moslashish - bu aqlning asosiy funktsiyalari. "Assimilyatsiya" atamasining ma'nosi sub'ektning kognitiv faoliyati jarayonida idrok etilayotgan ob'ektning ma'lum xususiyatlarini qayta yaratishni ta'kidlash uchun qisqartiriladi. “Turish” - bu ob'ektiv dunyo tomonidan qo'yilgan turli talablarga idrok etuvchi sub'ektning o'zini moslashtirish jarayoni. Berilgan shaxsning ma'lum bir davr mobaynida to'plagan kognitiv tajribasini J. Piaget kognitiv tuzilma deb ataydi.
Intellektning faoliyatini tavsiflashda Piaget eng muhim tushunchalardan biri sifatida harakat sxemasi tushunchasidan foydalanadi. So'zning tor ma'nosida sxema tushunchaning sensorimotor ekvivalenti hisoblanadi. Bola boshidanoq o'z tajribasini harakat asosida egallaydi: u ko'zlari bilan kuzatib boradi, boshini aylantiradi, qo'llari bilan izlaydi, sudrab boradi, his qiladi, ushlaydi, og'zi bilan kashf qiladi, oyoqlarini harakatga keltiradi va hokazo. Olingan barcha tajribalar harakatlar sxemalarida rasmiylashtiriladi. Harakat sxemasi turli sharoitlarda ko'p marta takrorlanganda harakatda saqlanib qoladigan eng umumiy narsadir.
Harakat sxemasi, so'zning keng ma'nosida, aqliy rivojlanishning ma'lum darajasidagi tuzilishdir. Tuzilish, Piagetning fikricha, aqliy tizim yoki yaxlitlik bo'lib, uning faoliyat tamoyillari ushbu tuzilmani tashkil etuvchi qismlarning faoliyat tamoyillaridan farq qiladi. Struktura o'z-o'zini tartibga soluvchi tizimdir. Harakat asosida yangi psixik tuzilmalar shakllanadi. Inson intellekti faoliyatining xususiyatlaridan biri shundaki, tashqi dunyodan olingan har bir tarkibni o'zlashtirish (o'zlashtirish) mumkin emas, balki faqat shaxsning ichki tuzilmalariga kamida mos keladigan narsa.
Piagetning fikriga ko'ra, aql genezisining markaziy yadrosi mantiqiy fikrlashning shakllanishini tashkil qiladi, bu qobiliyat Piagetning fikriga ko'ra, inson ruhida tug'ma yoki oldindan shakllanmagan. Mantiqiy tafakkur sub'ektning tashqi olam bilan munosabatlarida o'sib borayotgan faolligining mahsulidir.
J. Piaget mantiqiy tafakkur rivojlanishining to‘rtta asosiy bosqichini belgilab berdi:
1. Sensormotor, preverbal intellekt (0 yoshdan 1,5-2 yoshgacha).
Sensormotor, preverbal intellekt idrok va harakat qobiliyatlarida tabiiy kelib chiqadi, xususan, ob'ekt bilan bevosita aloqada bo'lish (idrok), ob'ektni kuzatish va u bilan harakat qilish (ko'nikma) o'rtasidagi aloqalarni o'rnatish va tez avtomatlashtirishdan tashqarida. Sensomotor intellektni shakllantirish jarayonida amaliy harakatlarni amalga oshirishning maqsad va vositalari bir-biri bilan bog'liq bo'ladi, ularning sababiy aloqalari va munosabatlari tartibga solinadi.
Aql rivojlanishining birinchi bosqichi - bu harakatlanuvchi muvozanat shakli psixologik mexanizmlar idrok etish va ko'nikmalarni shakllantirish, unga yangi qo'llash sohasiga - maqsadli amaliy harakatlar sohasiga o'tish orqali erishish.
2. Vizual (intuitiv), operatsiyadan oldingi fikrlash (1,5-2 yoshdan 7-8 yoshgacha).
Vizual (intuitiv), operatsiyadan oldingi fikrlash amaliy harakatni ichkilashtirish imkoniyatini yaratadigan ramziy nutqni o'zlashtirishdan boshlanadi. Ob'ektni, hodisani intuitiv tasvirlash - bu uning bir qismini (masalan, stakanga quyilgan suv sathining balandligini) bir stakan suvning butun (umumiy shakli) uchun, shu jumladan uning kengligi uchun qabul qilish: va agar bu shunday bo'lsa, demak, u intuitiv ravishda "aniq" - ko'zoynaklarning birida ko'proq suv bor, uning darajasi yuqoriroq ". Sub'ekt va ob'ekt o'rtasidagi o'zaro ta'sirning bu usullari hali intellektual operatsiyalar emas, garchi ular intilishadi. aniq ular uchun.
3. Muayyan operatsiyalar bosqichi (7-8 yoshdan 11-12 yoshgacha).
Muayyan operatsiyalar bosqichida bola ilgari tashqi tomondan bajargan operatsiyalarni ichki bajarish qobiliyatini rivojlantiradi. Bunday fikrlash allaqachon bolaga taqqoslash, tasniflash, tizimlashtirishni amalga oshirishga imkon beradi, lekin faqat ma'lum bir materialda.
4. Rasmiy yoki taklif operatsiyalari bosqichi (11-12 yoshdan).
Rasmiy yoki taklif operatsiyalari bosqichi. Bu bosqichda intellektning genezisi yakunlanadi. Bu davrda gipotetik-deduktiv fikrlash qobiliyati paydo bo'ladi, nazariy jihatdan propozitsion mantiq (propozitsion mantiq) operatsiyalari tizimi shakllanadi. Teng muvaffaqiyat bilan sub'ekt endi ob'ektlar bilan ham, bayonotlar bilan ham ishlay oladi. Taklif mantiqiy operatsiyalari bilan bir qatorda, bola bu davrda takliflar mantig'i bilan bevosita bog'liq bo'lmagan yangi operatsiyalar guruhlarini shakllantiradi; ehtimollik, multiplikativ kompozitsiyalar va boshqalar bilan bog'liq operativ sxemalar mavjud.Bunday operatsiyalar tizimining ko'rinishi, J. Piagetning fikricha, intellekt shakllanganligini ko'rsatadi.
Shunday qilib, J. Piaget tafakkurni biologik jarayon deb hisoblaydi. Tafakkurning paydo bo'lishi, uning fikricha, atrof-muhitga moslashishning biologik jarayonlari bilan bog'liq. Mantiqiy tafakkur sub'ektning tashqi olam bilan munosabatlarida o'sib borayotgan faolligining mahsulidir.
nazariya bolalarning fikrlashi Piaget mantiq va biologiya asosida qurilgan. U shunday degan fikrdan boshladi aqliy rivojlanish aqlning rivojlanishi; aqliy rivojlanish bosqichlari - bu intellektning rivojlanish bosqichlari bo'lib, ular orqali bola asta-sekin vaziyatning tobora adekvat sxemasini shakllantirishda o'tadi. Ushbu sxemaning asosi mantiqiy fikrlash. Rivojlanish jarayonida organizm atrof-muhitga moslashadi. Shu bilan birga, moslashish passiv jarayon emas, balki organizmning atrof-muhit bilan faol o'zaro ta'siridir. Moslashish va vaziyatning adekvat sxemasini shakllantirish jarayoni asta-sekin sodir bo'ladi, bola uni qurish uchun ikkita mexanizmdan foydalanadi - assimilyatsiya va turar joy.
A. Mexanik yondashuv. Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1) har qanday psixik jarayonlar faoliyatining tushuntirish mexanizmlarini tafakkurga o'tkazish, 2) fikrlashning "sub'ektsizligi" (sub'ektning ichki faoliyati hisobga olinmaydi), 3) reaktivlik, tashqi shartlilik. fikrlash, 4) jarayonni tushuntirishni uni modellashtirish bilan almashtirish, 5) fikrni tahlil qilishning maxsus tilining yo'qligi.
Mexanistik yondashuv uchta nazariya bilan ifodalanadi: 1. Assotsiatsiya (strukturalizm). Tajribaning dastlabki elementlari hissiy tasavvurlardir. Ular orasida uyushmalar tashkil etiladi. Asosiy assotsiatsiyalar qonuni - uyushmalarning mustahkamligi ularning takrorlanishiga bog'liq. Assotsiatsiyalar tuziladi: o'xshashlik, qarama-qarshilik, fazoviy va vaqt yaqinligi, munosabat (sabab va boshqalar). Tafakkur hissiy tasavvurlar assotsiatsiyasidir. Demak, tushuncha vakillar assotsiatsiyasi, hukm – tushunchalar assotsiatsiyasi, xulosa – hukmlar assotsiatsiyasi orqali shakllanadi.
2. Bixeviorizm. Fikrlash quyidagi shakllarda namoyon bo'ladi: o'rganish (amaliy muammoni hal qilish ko'nikmalarini rivojlantirishning birinchi bosqichi), jim xatti-harakatlar (nutq minus tovush). Fikrlash "birinchi navbatda labirintga qo'yilgan kalamushning xatti-harakati" bilan belgilanadi (tartibsiz sanab o'tish, sinov va xatolik, mustahkamlangan yechimni tasodifiy topish). Sinov va xato nazariyasi. Fikrlash - o'rganish, assotsiatsiya qonunlariga bo'ysunadi. E. Torndik: instrumental o'rganish. Faoliyat yo'naltirilmagan, yechim "+" mustahkamlangan namuna tomonidan tasodifiy topiladi.
3. axborot nazariyasi fikrlash (birinchi variantlar).
Fikrlash an'anaviy belgilar bilan ishlash orqali ma'lumotlarni qayta ishlash jarayoni sifatida. Muammoni hal qilish algoritmik dasturni amalga oshirish (shu jumladan aqliy). Modellashtirish fikrlash jarayonlari kompyuterga o'xshatish orqali, "kirish" va "chiqish"dagi ma'lumotlarni tahlil qilish orqali, fikrlashni elementar axborot jarayonlariga qisqartirish. Yuqorida tavsiflangan barcha yondashuvlar mavzuni, uning faoliyatini kengroq ko'rib chiqish yo'nalishida rivojlangan: (1) - Jeyms tomonidan fikrlashning funktsional yo'nalishi va unumdorligi g'oyalarini kiritish; (2) - Tolmanning "oraliq o'zgaruvchilar" ni ichki faoliyat manbai sifatida kiritishi; (3) - qattiq algoritmlashdan qochib, ro'yxatga olishni qisqartirish usuli sifatida evristikani joriy etish.
B. Teleologik yondashuv.
Tafakkurning asosiy xususiyati uning maqsadliligi, faolligidir. Fikrlashning o'ziga xos xususiyatlari haqida savol tug'iladi. Muammoni hal qilish uchun asos sifatida o'tmish tajribasini dolzarblashtirishga urg'u berish. Eksperimental tadqiqotlar reproduktiv vazifalar materialiga asoslanadi. Ushbu yondashuvning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1) sub'ektning maqsadga erishish uchun ichki yo'nalishi (masalan, masalani hal qilish), 2) fikrlashda vizual tarzda idrok etilgandan farqli o'laroq, asosiy (munosabat) uchun qidiruv amalga oshiriladi. , 3) fikrlash. vazifa elementlari munosabatlarining ixtiyoriyligi akti sifatida
1. Vurzburg maktabi (Külpe, Buhler, Ah, Marbe va boshqalar).
Fikrlash muammolarni hal qilish, ichki harakat sifatida. Ongning maqsadliligi g'oyasi uyushmalar qonunlariga bo'ysunmaydigan "aniqlashtiruvchi tendentsiya" tushunchasi bilan ifodalanadi. Tajribalarda bu belgilovchi tendentsiya qo'yilgan vazifa (savol va javob izlash) bilan belgilanadi. "Vazifa" tushunchasi va u bilan bog'liq bo'lgan "maqsadni ifodalash" tushunchasi kiritilgan. Vazifani qabul qilgan sub'ektning holatining xarakteristikasi sifatida "munosabat" tushunchasini kiritish. Fikrlash mustaqil jarayon, maxsus faoliyat sifatida qaraladi. U ko'zga tashlanmaydigan, tasviriy bo'lmagan xarakterga ega. Fikrlash - bu majoziy tasvirlardan mustaqil bo'lgan munosabatlarni anglash. Ongning birligi harakatdir. Tahlil birligi: vektor. Asosiy tushuncha - vazifa tushunchasi. Vatt: fikrlash muammoni hal qilishdir. Tajribalar natijalari: tanlash, hissiy tasavvurlardan tashqari, fikrlar (ong, intellektual tuyg'ular). Fikrlash muammoni hal qilish usulidir. Fikrlash hissiy tasavvurlar o'rtasidagi munosabatlardan xabardor bo'lib, bu tasvirga qisqartirilmaydi. Fikrlashning asosiy belgilari: 1) vazifa tushunchasi, 2) munosabatlardan xabardorlik, 3) xunuklik. "Fikrlash mazmuni vizual emas, balki muhim".
2. Selts nazariyasi. Fikrlash intellektual operatsiyalarning ishlashi sifatida. Muammoni hal qilish jarayoni. Birinchi bosqich - muammoli kompleksni tanlash (ma'lumning xarakteristikasi - S, kerakli joy - P, S va P o'rtasidagi munosabat yoki vositalar - m). Muammoning mohiyati sifatida kompleksning to'liq emasligi. Maqsadni belgilash -> maqsadga erishish uchun mos keladigan umumiy intellektual operatsiyalarni amalga oshirish. Asosiy operatsiyalar - kompleksni qo'shish, mavhumlik va o'xshashlikni ko'paytirish. Muammoni hal qilish uchun asos o'tmishdagi tajribadir. Asosiy muammo va tanqid nuqtasi: bu yondashuvni samarali muammolarni hal qilishda qo'llash qiyin. Ijodiy fikrlash. Yangi vazifada S, P bo'lsin, lekin oldingi tajribada M yo'q.Yangi eski tajribaning rekombinatsiyasi. O'tmishga murojaat - bu bir marta to'liq hal qilingan muammoning mavjudligi. Xususiy usulni abstraktsiya qilish. Tuzilishi bir xil, quyidagi holatlar mumkin: 1) ilgari sub'ekt (MP) ma'lum bir usulni bunday muammolarni hal qilishning umumlashtirilgan printsipi () deb tushungan bo'lsa, endi u printsipni ML sifatida tan olishi kerak. Muayyan printsipni umumlashtirish () - tajribani aktuallashtirish. 2) yo'q , lekin printsipi bir xil. Muayyan masalalarni yechish usulini (MP) birinchi navbatda  sifatida amalga oshirish va uni MN sifatida amalga oshirish kerak. Vositalarning tasodifiy shartli abstraktsiyasi.
B. Yaxlit yondashuv. O'rganish mavzusi - ijodiy fikrlash. Asosiy savollar - ijodiy muammolarni hal qilishning tuzilishi va mexanizmlari. Gestalt psixologiyasi nazariyasi bilan ifodalanadi. Samarali fikrlash muammoli vaziyatni qayta qurish va yaxlit tashkil etish sifatida. Insight vaziyatning elementlari o'rtasidagi muhim munosabatlarni ko'rishning bir lahzali harakati sifatida. Muammoli vaziyatni tushunish - bu vazifaning asosiy ziddiyatini tushunish (shartlar va talablar o'rtasidagi ziddiyat). Asosiy usul - ovoz chiqarib fikr yuritish. (Dunker - 75-chiptaga qarang).
D. Genetik yondashuv. Psixologiyada rivojlanish tamoyilini amalga oshiradi. Tafakkurning rivojlanishini sifat jihatidan turli bosqich va darajalarni o'zgartirishning tabiiy jarayoni sifatida ifodalaydi. Jan Piaget tomonidan amalga oshirilgan. (70-chiptaga qarang).
D. Yangi yondashuvlar. 1. Kognitiv yondashuv (Neisser).
Ilmiy metafora - axborotni qayta ishlash jarayoni. Bu "biladigan odam" g'oyasiga asoslanadi. Umumiy tushunchalar: kognitiv sxemalar, ma'lumotlarni tanlash, saqlash, qayta ishlash bloklari, evristika va boshqalar. 2. Shaxsiy (motivatsion) yondashuv. Bu psixoanaliz an'anasidan kelib chiqadi. Gumanistik psixologiya (Maslou, Rojers) alohida hissa qo'shdi. 3. Tarixiy yondashuv. Fransuz sotsiologik maktabi: madaniyatlararo farqlarni o'rganish, ibtidoiy tafakkur. 4. Madaniy-tarixiy. Vygotskiy psixologiyasi, Luriya tadqiqotlari.
M. nazariyalarini boʻlishning ikkinchi usuli – yondashuv turiga koʻra 1) obʼyektli yondashuv. Belgilari: a) barcha psixik jarayonlarni tavsiflash uchun universal tilning mavjudligi. B) sub'ektning reaktivligi. C) murakkabni oddiyga keltirish. 2) sub'ektiv yondashuv. Belgilari: a) faol sub'ekt. B) faoliyat vositalari bilan jihozlangan. C) mablag'lar manbai sub'ektning o'tgan tajribasi (to- va haqiqiy-genezis).
3) sub'ekt va ob'ektning o'zaro ta'siri. Belgilari: a) tafakkur va idrok mustaqil jarayondir. B) o'tmish tajribasini bilishda ishtirok etishni inkor etish. C) jarayonni modellashtirishga ruxsat berilmaydi.

Shunga o'xshash ma'lumotlar.

Tafakkur - bu shaxsning bilish faoliyati jarayoni bo'lib, u hal qilinayotgan muammoning shartlari va talablarini va uni hal qilish usullarini tahlil qilish, sintez qilish, umumlashtirishni o'z ichiga oladi.
Tafakkurni psixologik tadqiq qilishning asosini bilish falsafasi tashkil etadi.
Hozirgi vaqtda tafakkurni nafaqat psixologiya, balki falsafa, mantiq, fiziologiya, kibernetika, tilshunoslik ham o'rganadi.
Vakillar uyushmasi sifatida fikrlash
Fikrlash psixologiyasi faqat 20-asrda maxsus rivojlana boshladi. O'sha vaqtga qadar assotsiativ psixologiya asosiy edi - barcha psixik jarayonlar assotsiatsiya qonuniyatlari bo'yicha boradi va ongning barcha shakllanishlari birlashmalar orqali u yoki bu murakkab komplekslarga birlashtirilgan elementar hissiy tasavvurlardan iborat. (Gartli, Ebbinghaus, V. Vundt). Bilimni tafakkur sifatida tushunish, sensatsiya tamoyili: «Ongda ilgari sezgida bo'lmagan narsa yo'q». Fikrlashning yakuniy predmeti sub'ektiv sezgilar, idrok etish va tasvirlash tasvirlaridir. Shu sababli, assotsiativ psixologiya vakillari tafakkurni maxsus o'rganishni zarur deb hisoblamadilar. Tushuncha vakillik bilan identifikatsiya qilindi va xususiyatlarning assotsiativ majmui sifatida talqin qilindi: hukm - vakillik assotsiatsiyasi sifatida; xulosa - uning asosi bo'lib xizmat qiladigan ikkita hukmning uchinchisi bilan birlashmasi sifatida.
Assotsiativ nazariya fikr mazmunini hislarning hissiy elementlariga, uning oqim qonuniyatlarini esa assotsiativ qonunlarga qisqartiradi. Fikrlash o'tmish va hozirgi hissiy tajriba izlari o'rtasidagi bog'lanish jarayoniga qisqartiriladi.
Tanqid: Tafakkurning o'ziga xos sifat jihatidan o'ziga xos mazmuni va o'ziga xos sifat ko'rinishlari mavjud. Tafakkurning o'ziga xos mazmuni tushunchalarda ifodalanadi; kontseptsiyani assotsiativ sezgilar yoki g'oyalarning oddiy to'plamiga hech qanday tarzda qisqartirish mumkin emas.
Assotsiativ nazariya vakillari faol fikrlash muammosini hal qila olmadilar. Ijodiy qobiliyatlar ularning fikricha apriori mavjud edi.
Xulq-atvor sifatida fikrlash haqidagi bixeviorizm
Bixeviorizm 20-asr boshlarida Amerikada paydo boʻlgan. Ular psixika va ong tushunchasidan voz kechdilar, mavzu - xatti-harakatlar. Introspektsiyaga qarshi, kuzatish uchun. Sezish, idrok etish, fikrlash va psixik jarayonlar yoki funktsiyalarning boshqa tushunchalari xulq-atvor tajribasi nuqtai nazaridan ko'rib chiqildi, asosiy funktsiya atrof-muhitga moslashishdir.
Erta bixeviorizmda fikrlash muammosi.
Uotson: fikrlash xulq-atvor bilan ajralib turadi, bu kognitiv jarayon emas.
U xatti-harakatni tashqi (bevosita tashqaridan kuzatiladigan) va ichki (so'zning keng ma'nosida fikrlash yoki aqliy D) ga ajratdi. Aqliy D tashqi ogohlantirishlardan kelib chiqadi, ko'rinadigan xatti-harakatlarga vositachilik qiladi. Ruhiy D miya bilan bog'liq emas. To'g'ridan-to'g'ri kuzatilgan xatti-harakatlar bilan solishtirganda aqliy faoliyat, Watsonga ko'ra, faqat juda katta qisqartirish, qisqartma bilan farqlanadi. Fikrlash ijtimoiy jihatdan aniqlanmaydi, asosiy vazifasi organizmning atrof-muhitga moslashishini ta'minlashdir (fikrlash = atrof-muhit ta'siridan kelib chiqadigan reaktsiyalar majmui).
Uotson fikrlash shakllarini mahoratni shakllantirish shakllariga qisqartiradi.
Tana har qanday boshqa faoliyat kabi tajriba va xatolik orqali mahoratni o'rganadi.
Zamonaviy bixeviorizmda fikrlash muammosi.
Tafakkur nazariyasi asoslari - Klark Xull. U birinchi bo‘lib (1930) xulq-atvorning umumiy noxulq-atvor nazariyasini bilimlarni tahlil qilish, muammolarni yechish jarayoni va tushunchalarni shakllantirishda qo‘llagan. Skinner, Tolman va boshqa neo-bixevioristlar fikrlash muammosi bilan shug'ullanadilar.
Tafakkur organizmning yangi sharoitlarga moslashish shaklidir. Bu yangi sharoitlar organizm uchun muammoli vaziyatni yoki muammoli vaziyatni ifodalaydi, shuning uchun muammoli vaziyatga moslashish jarayoni bixevioristlar tomonidan muammoning echimi sifatida tavsiflanadi.
Tanqid: o'ylash kabi hisoblamang aqliy jarayon narsalar o'rtasidagi muntazam munosabatlarni bilish, ob'ektlarning mohiyati ochiladigan ob'ektlar orasidagi o'sha murakkab (sabab-oqibat, funktsional va boshqalar) munosabatlarni aks ettirish jarayoni. Erta ham, kechki bixevioristlar ham: inson va hayvonlarning tafakkuri farq qilmaydi.
Yaqinda bixevioristlar ba'zan inson tafakkurining ayrim sifat xususiyatlari haqida gapira boshladilar. Ammo ular muammoni hal qilishni sinov va xatolik jarayoniga yoki moslashuvchan javoblarni tanlashga qisqartirishda davom etmoqdalar.
Tafakkurning zamonaviy xulq-atvor nazariyasida yangi:
Oraliq o'zgaruvchilar (mahorat) tushunchasi markaziy bo'lib qoladi, chunki u tashqi tomondan bevosita kuzatilmaydigan aqliy faoliyat masalasini kiritishga imkon beradi. Odat - bu qo'zg'atuvchi va reaktsiya o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri kuzatiladigan bog'liqlik, haqiqiy ob'ekt emas, balki qandaydir tasvir, iz.
Instrumental (operant) ta'lim nazariyasidan tafakkurni o'rganishda shartli bog'lanishlarning alohida turini o'zlashtirish sifatida foydalanishga urinish. Operant o'rganishning asosiy shakli - shartli vosita reflekslari. Misol uchun, och kalamushlar qafasni ko'zdan kechirayotganda qo'lni bir marta bosib, oziqlantiruvchida oziq-ovqat paydo bo'lishiga olib keladi, doimiy ravishda tutqich bilan harakat qiladi va shu bilan shartli vosita reaktsiyasini kuchaytiradi.
Ular muammoni hal qilishning mohiyatini reaksiyalarni tanlashga kamaytiradi.
Shunday qilib, oraliq o'zgaruvchilar haqidagi ta'limot va instrumental o'rganish nazariyasi birlashtirilgan.
Hayvonlar va odamlarning hayotida rag'batlantirish-reaktsiya printsipiga ko'ra, tashqi, signal-tovush reaktivligidan mahrum bo'lgan nutq qobiliyatlarining ichki o'zaro ta'siri mavjud. Bu fikrlashni tashkil etuvchi narsadir; fikrlash ichki nutqdir.
Würzburg fikrlash maktabi
Vakillari: A. Binet, Kulpe, Marbe
Vyurtsburg maktabi tafakkur psixologiyasini rivojlantirishni o'zining asosiy vazifasi qilib qo'ydi; tafakkurni tizimli o‘rganishga asos soldi. Asosiy pozitsiya: tafakkurning o'ziga xos mazmuni bor, hislar va idrok mazmuniga kamaytirilmaydi. Ammo tafakkur idrokdan juda ko'p ajratilgan, ular umuman bog'lanmagan. Natijada, Würzburg maktabi tafakkur va hissiy tafakkur o'rtasidagi munosabatni noto'g'ri tushunishga keldi.
Fikrning (niyatning) mavzu yo'nalishi bo'yicha pozitsiyasi. (Idealizmdan) tafakkur voqelikning butun hissiy mazmuniga zohiran qarama-qarshi boʻlganligi sababli, fikrlashning obʼyektga (niyatga) qaratilishi sof harakatga (hech qanday mazmunsiz tasavvufiy faoliyatga) aylandi.
Würzburg maktabi vakillari fikrlashning tartibli, yo'naltirilganligini ta'kidlab, fikrlash jarayonida vazifaning ahamiyatini ochib berdilar.
Vyurzburg maktabi mavjud bo'lgan davrda sezilarli evolyutsiyani boshdan kechirdi. Dastlab tafakkurning xunuk tabiati haqida gaplar bor edi (O.Külpe, X.J.Vatt, K.Byuler oʻzlarining dastlabki asarlarida), keyin Vyurtsburg maktabi vakillari fikrlash jarayonida vizual komponentlarning rolini aniqlab, taʼkidladilar. Tafakkur va nutq o‘rtasidagi munosabat haqidagi qarashlar ham o‘zgardi. Boshida (masalan, O. Kulpeda) tafakkur tashqarida, allaqachon tayyor, nutqdan mustaqil bo‘lgan holda ko‘rib chiqilgan. Keyin fikrlash va tushunchalarning shakllanishi (N. Ax) muammoni hal qilishda rasmiy tushunilgan nutq belgisini kiritish natijasida o'zgartirildi. Ma’nosiz belgi tafakkur hukmdori bo‘lgan bu so‘nggi pozitsiya mohiyatan o‘sha asl pozitsiyaning faqat teskari tomoni bo‘lib, tafakkur va nutqni yirtib tashlagan.
Gestalt psixologiyasi nuqtai nazaridan fikrlash
Vakillar: Werheimert, Koehler, Koffka.
Würzburg maktabining tanqidi.
Fikrlashning asosi - haqiqatda tuzilmalarni shakllantirish va o'zgartirish qobiliyati. Fikrlash ayovsiz doirada (ong sohasi) sodir bo'ladi. Natijada, tafakkur ongning yopiq strukturasidagi fikrlarning harakatiga qisqaradi.
Muammo yuzaga keladigan dastlabki vaziyat, uning vizual mazmunida, go'yo bo'sh joylar mavjud bo'lgan muvozanatsiz fenomenal maydondir. Natijada, muammoli vaziyatda keskinlik yuzaga keladi, bu esa bu beqaror vizual vaziyatning boshqasiga o'tishiga olib keladi. Bunday o'tishlarning ketma-ketligi orqali transformatsiya sodir bo'ladi, ya'ni muammoni hal qilishga olib keladigan asl vizual tarkibning tuzilishi o'zgaradi. Muammo shunchaki, oxirida, boshidan boshqacha tarzda, biz dastlabki vaziyatning mazmunini bevosita ko'rishimiz natijasida hal qilinadi.
Tafakkurni shahvoniy tafakkurdan uzoqlashtirgan Vyurtsburg maktabining fikrlash psixologiyasidan farqli o'laroq, Koffka shunday qilib, tuzilish printsipi asosida assotsiativ tomonidan himoyalangan fikrlashni vizual tarkibga qisqartirishni amalga oshirishga harakat qildi. assotsiatsiyalar haqidagi ta'limot asosida psixologiya. Bu urinish fikrlashning o'ziga xos xususiyatlarini e'tiborsiz qoldiradi.
Kognitiv psixologiyada fikrlash
Vakillar: Klark, Uollis
Tug'ilgandan boshlab bolada uchta sifat jihatidan turli xil tashkil etilgan samarali intellektual tizimlar mavjud deb taxmin qilingan:
1) Qabul qilingan ma'lumotlarni qayta ishlash va diqqatni bir ko'rinishdan boshqasiga yo'naltirish tizimi.
2) Maqsadlarni belgilash va maqsadli faoliyatni boshqarish uchun mas'ul bo'lgan tizim.
3) Mavjud 1 va 2 turdagi tizimlarni o'zgartirish va yangi tizimlarni yaratish uchun mas'ul bo'lgan tizim
Qoidalar ilgari surildi:
a) Tashqaridan ma'lumotni qayta ishlash bilan tana band bo'lmasa, 3-toifa tizim ilgari qayta ishlangan axborot natijalarini qayta ishlaydi.
b) Qayta ishlashning maqsadi avvalgi faoliyatning barqaror oqibatlarini aniqlashdir.
c) Bunday izchillik sezilishi bilanoq boshqa tizim ishga tushadi va bu yangisini hosil qiladi.
d) oldingisini elementlar yoki qismlar sifatida o'z ichiga olgan yuqori darajadagi tizim paydo bo'ladi.
J. Piaget yondashuvi (Jeneva maktabi)
U bolalarda tafakkur rivojlanishini o'rgandi, bosqichlarini aniqladi.
Har bir bosqichda rivojlanishni belgilovchi xususiyat sifatida muvozanat printsipi.
Tuzilmalar va funktsiyalar g'oyasi. Struktura - tafakkur predmetining har bir bosqichida rivojlanishini belgilab beruvchi ichki tuzilma, xarakteristikasi. Bola tashqi dunyodan faqat o'zida shakllangan tuzilmalarga mos keladigan narsani "idrok qiladi". Harakat asosida yangi tuzilmalar shakllanadi. Funktsiyalar - bu atrof-muhit bilan o'zaro ta'sir qilish usullari. Ulardan ikkitasi bor - tashkil etish va moslashish. Tashkilot tuzilishning zaruriy usuli sifatida. Moslashuv - o'zaro ta'sirning dinamik jihati. Moslashuvning ikki shakli: assimilyatsiya (mavjud sxemalarga yangi ob'ektni kiritish) va turar joy (sxemalarni yangi ob'ektga moslashtirish).
Funktsiyalar hayot davomida o'zgarmaydi, tuzilmalar hayot jarayonida, tajriba to'planishida shakllanadi, rivojlanishning turli bosqichlarida sifat jihatidan farqlanadi.
Rivojlanishning o'zi dominant ruhiy tuzilmalarning o'zgarishidir.
Bolalar tafakkurining evolyutsiyasi “realizm”dan (intellektual “realizm” – sababiy bog‘liqlik haqidagi noto‘g‘ri g‘oyalardan kelib chiqadi. bevosita kuzatish; axloqiy "realizm" - harakatlarni niyatlarga emas, balki oqibatlariga qarab baholash) ob'ektivlikka (o'z "men" ini ob'ektiv dunyodan ajratish), o'zaro (turli nuqtai nazarlarni tushunish) va nisbiylikka (baholarning nisbiyligi).
Egosentrizm - muhim sifat bolalarning fikrlashi, bu uning o'ziga xosligini belgilaydi. Egosentrizm - bu "o'z nuqtai nazaridan" fikrlash, uning nisbiyligini, sub'ektivligini tushunmaslik. Egosentrizm tashqi dunyo bevosita sub'ektning ongiga ta'sir qilmasligini, ichki faoliyat sababiy bog'liqlikni haqiqiy tushunish uchun muhimligini ko'rsatadi.
Ijtimoiylashtirish (Piajetga ko'ra) - bu bolaning o'zidan farq qiladigan narsalarga boshqa nuqtai nazarlarni tushunishiga va xabardor bo'lishiga olib keladigan hamkorlik, hamkorlik orqali ijtimoiy muhitga moslashish jarayoni. Aql-idrokning rivojlanish davrlari:
1) sensorli-motor intellekt (0-2 yosh) - reflekslar, aylanma reaktsiyalar, ob'ektlar bilan amaliy harakatlar "harakat sxemalarini", ob'ektlar bilan ishlash ko'nikmalarini shakllantirishga olib keladi. "Guruhlash" bolaning harakatlaridan iborat.
2) retseptiv fikrlash va o'ziga xos operatsiyalar (2-12 yosh) - ramziy vositalarni (nutq, belgilar) o'zlashtirish, fikrlash hali ham "material", harakatlarning kuzatilgan natijalari bilan bevosita bog'liq. Fikrlash egosentrikdir.