Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

O’simlik va hayvonlar namunalarini yig’ish, kuzatishlar tashkil qilish. Jonli 
tabiat burchagining aholisi (ya'ni o’simlik va hayvonlari) uning asosini tashkil qiladi, 
unga  qarab  jihozlar  tanlanadi.  o’simlik  va  hayvonlar  to’plami  tabiatshunoslik 
dasturiga  ko’ra,  o’lkashunoslik  xususiyatlari  hisobga  olinib  belgilanadi.  Barcha  xona 
o’simliklari  ularning  nomlari,  qachon  va  qayerdan  olinganligi  to’g’risida 
ma'lumotlar yozilgan yorliqlarga ega bo’lishlari zarur. 
Avvalo,  o’simliklarning  shundaylarini  tanlash  kerakki,  bunda,  jumladan, 
quruq  iqlimga  (kaktus,  aloe),  nam  iqlimga  (asparagus,  tradeskansiya)  moslashgan 
o’simliklarni,  tropik  o’simliklarni  (begoniya),  mo’tadil  iqlim  o’smliklarini 
(navro’zgul),  yorug’likni  sevuvchi  (xina)  va  soyaga  chidamli  (plushch,  aspidistra) 
o’sim-liklarni namoyish qilish mumkin bo’lsin. 
Tabiatshunoslikni o’qitish jarayonida akvarium katta rol o’ynay-di, o’quvchilar 
suv  hayvonlarining  harakatlanishini,  qanday  ov  qilishlarini  kuzatadilar,  ularning 
tana  qismlarini  ko’radilar.  Baliqlarni  harakatda  ko’rib,  bolalar  ularning  harakat 
a'zolariga  e'tibor  beradilar,  baliqlar  hayotida  rang  qanday  rol  o’ynashligini 
aniqlaydilar.  Gambuziya  va  tangabaliqlaming  ko’payishini  kuzatishga  alohida  e'tibor 
beriladi. 
Kuzatish 
kundaliklarida  tangabaliq 
lichinkalari  va  gambuziya 
chavoqlarining  paydo  bo’lishi  hatnda  rivojlanish  muddatlari  yozib  boriladi. 
Akvariumda  hayvonlardan  tashqari  o’simliklar  (shoxbarg,  urut,  vodokars, 
vallesneriya,  elodeya, ryaska) ham  saqlanadi, ular bilan  o’quvchilar  dasturni o’tish 
davomida tanishib boradilar. 
Dasturga  muvofiq  kichik  yoshdagi  maktab  o’quvchilari  baqa  va  qurbaqaning 
rivojlanishi  (itbaliq,  dumli  baqacha  va  yetuk  baqaning  vujudga  kelishi)ni  ham 
kuzatadilar. Jonli tabiat burchagida bolalar ularni solishtirishlari, tana qismlarini ko’rib 
chiqishlari,  ularning  tuxumlari  bir-biridan  qanday  farq  qilishini,  tuxumdan  itbaliq 
rivojlanishini  kuzatishlari  mumkin.  o’quvchilar,  shuningdek,  kaltakesak  va 

---

toshbaqalarning  xulq-atvori,  harakatlanishi,  tashqi  xususiyatlarini  ham  kuzatishsa 
bo’ladi. 
Tabiatshunoslik o’qituvchisi o’quvchilarning jonli tabiat burcha-gidagi o’simlik 
va  hayvonlarni  izchil  ravishda  parvarish  qilib  borishlariga,  gullarni  muntazam 
sug’orishlari, barglarni yuvishlari, hayvonlarni boqishlari hamda toza joyda saqlashlariga 
erishishi kerak. Buning uchun o’quvchilarning navbatchiligi yo’lga qo’yiladi. 
Jonli  tabiat  burchagidagi  tajriba,  kuzatish  va  amaliy  ishlar  o’qituvchining 
diqqat  markazida  bo’lishi  va  u  tomonidan  nazo-rat  qilib  borilishi  kerak.  Barcha 
ishlar  reja  bo’yicha  tuzilishi  zarur,  reja  tuzishda  mavsumiylik  tamoyiliga  amal 
qilish  lozim.  Burchakdagi  ishlar  yillik,  yarim  yillik  va  choraklik  reja  asosida 
tuziladi.  Reja  tuzishda  o’quvchilarning  qiziqishlari,  ishni  ud-dalay  olishlari 
hisobga  olinadi.  Rejada  maqsad  va  mavzuni  belgilash,  ishning  mazmuni  va 
shakllari  ochib  berilishi,  amalga  oshirish  metodlari  ko’rsatilishi,  o’quvchilar 
egallashi  mo'1-jallangan  amaliy  ko’nikmalar  belgilangan  bo’lishi  kerak.  Ayrim 
mavzularni  ham  rejalashtirish  mumkin.  (Jonli  tabiat  burchagidagi  ishlar 
rejasining taxminiy shakliga qarang). 
Ish  rejasining  bajarilishini  maxsus  jumalda  qayd  etib  borish  zarur.  Umumiy 
daftar  jurnal  sifatida  xizmat  qilishi  mumkin,  unda  o’qituvchi  o’quvchilar  bajaigan 
ishning  hajmi  va  olgan  natijalarini  ko’rsatadi.  o’quvchilarning  “Kundalik  kuzatish 
daftarlari”  hisobga  olishning  shaklidir,  unda  kuzatishlar  qisqacha  yozib  boriladi, 
rasmlar chiziladi, quritilgan o’simliklar yelimlanadi.