Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

talablar.  Tabiatshunoslik  darslarini  o’tkazishning  aniqligi  vaqtdan  oqilona 
foydalanish,  dars  mavzusi,  maqsadi  va  vazifalarini  to’g’ri  qo’yish  bilan 
ta'minlanadi. 
Dars  vazifalarini  belgilagach,  o’qituvchi  uning  muvofiqroq  tuzi-lishini 
tanlashga  kirishadi,  ya'ni  so’rash,  tushuntirish,  mustah-kamlash,  yangi  va  ilgari 
o’zlashtirilganlarni nazorat qilish, bilimlarni umumlashtirish va ketma-ketligini qanday 
LzchiUikda  o’tkazish  kerakligini,  so’rashning  qaysi  turidan  -  yakka  (individual) 
so’rash yoki frontal (umumiy) so’rashdan foydalanishni o’ylab chiqadi. 
Yangi materialni o’rganish vaqtini to’g’ri belgilash katta ahamiyatga ega. 
Yaxshi  dars  shu  bilan  farq  qiladiki,  unda  yangi  materialni  o’iganish  o’qituvchi  va 
o’quvchilarning  diqqat  markazida  turadi.  U  kengaytirilgan  so’rash  yoki  takrorlash 

---

bilan  to’sib  qolinmaydi.  Yangi  material  mazmunida  o’quvchilar  e'tibori 
markazlashtirilishi zarur bo’lgan lahzalar alohida ajralib turadi. Yangi materialni o’igana 
turib,  o’qituvchi  ilgari  o’iganilgan  mavzularga  albatta  tayanadi,  boshqa  mavzulardan 
eng  muhimlarini  ajratadi.  Bunga  “Cho'llar”  mavzusi  misol  bo’lib  xizmat  qilishi 
mumkin. 
Bu mavzuni o’rgana turib, o’quvchilar o’qituvchi rahbarligida cho'l iqlimining 
belgilarini: atmosfera yog’inlari miqdorining juda ozligini,yozning issiqligini, havo va 
tuproqning sutkalik hamda yillik o’zgarishining juda kattaligini sanab chiqadilar. 
Xarita  va  suratlar  bilan  ishlash  o’quvchilarga  cho'l  yuzasining  xilma-xilligi, 
daryolar  va  ko’llarning  kamligi,  tuprog’ining  asosan  qumli  va  loyli  ekanligi, 
o’simliklarning  siyrakligi,  ko’pincha  o’tsimon  ekanligi  haqida  xulosalar 
chiqarishga imkon beradi. 
Zamonaviy  tabiatshunoslik  darsi  o’qitishning  tashkiliy  shakl-larini  anglab 
tanlanganligi,  ya'ni  umumsinf,  guruh  va  individual  mashg’ulotlaming  oqilona 
uyg’unlashtirilganligi bilan xarakterlanadi. Agar dars oldindan o’ylangan va uning rejasi 
tuzilgan  bo’lsa,  tabiatshunoslik  darsiga  bo’lgan  ta'riflashgan  talablarni  amalga 
oshirish  oson  bo’ladi.  o’qituvchi  reja  tuza  turib,  birinchidan,  darsning  asosiy 
maqsadini,  uning  tuzilishini,  mazmunini  (o’quv  materialini,  metod  va  uslublarini, 
darsning  har  bir  qismi  uchun  jihozlarni),  ikkinchidan,  tashkil  qilinishi  shakllarini 
(sinf  bilan  umumiy  ish,  o’quvchilarning  guruhlarga  bo’linib  ishlashlari,  har  bir 
o’quvchining yakka ishlashini) belgilaydi.  
Tabiatshunoslik  darsining  samaradorligi  o’qitish  metodlari  to’g’ri 
tanlanganda va ular ko’rsatuv vositalari bilan uyg’un-lashtirilganda sezilarli darajada 
ortadi.  Darsni  muvaffaqiyatli  o’tish  uchun  o’qituvchi  rejadan  tashqari  uning 
mazmunini  ifodalovchi  konspekt  tuzishi  kerak,  unda  darsda  beriladigan  savollar 
ro’yxati  keltirilgan  bo’ladi,  qiziqarli  -  idrokiy  materialdan  foydalanib,  hosil 
qilinadigan  aniq  vaziyatlar  ko’rsatiladi.  Konspektda  darsda  foydalaniladigan 
qo’shimcha manbalar (she'rlar, maqollar, topishmoqlar, yozuvchilarning asarlaridan 
parchalar) ko’rsatilgan bo’lishi lozim.