Mavzu: Surxondaryo viloyatidagi zaharli ilonlarning tarqalishi

Orta Aziya kobrasi
Kobra Ózbekstandaǵı iri uwlı zatlı ilonlardan biri bolıp tabıladı. Denesiniń uzınlıǵı 125 sm, quyrıǵı 45 sm ge shekem. Reńi dene reńinen toq sarı, gúńgirt yamasa qoragacha kúshli dárejede ózgerip turadı. Ózbekstanda kobra tek Babatog'da, Hisor dizbe tawlarınıń taw aldılarında hám Surxondaryo oypatlıqsında salıstırǵanda kóbirek ushraydı. Qarsı sahraında anaǵurlım kemrek, Zarafshon hám Nurota dizbe tawlarında bolsa odan da kem ushraydı.
Shıǵısda ushraytuǵın eń sońǵı punkti, Xovos átirapları bolıp tabıladı. Hátte Babatog'da da bir kúnde ekinen artıq ilon ushıratıw qıyın, ádetde, ekspediciyalar waqtında kemnen-kem, yaǵnıy bir ayda bir kobrani ushıratıw múmkin. Ózbekstanda kobra qurǵaqlay qaptal bag'irlarda, kemiriwshiler inida jasaydı. oypatlıqlarda hám xalıq jasaytuǵınlıq punktlerde kemnen-kem ushraydı.



Sahra uwlı zatlı qara ilon (gadyuka)
Sirdaryo boyida kóbinese onsha úlken bolmaǵan ilon, sahra uwlı zatlı qara iloni ushırasıp turadı. Denesiniń uzınlıǵı 55 sm cha, quyrıǵı qısqa 46 sm. Ústi gúńgirtsimon-kúl reń, arqa cho'qqasi boylap toq reńli qıysıq-bugri jolı bar, geyde ol uzuq-uzuq yamasa daqlardan ibarat boladı. Respublikada Chirchiq oypatlıqsında Xo'jakentdan Chinozgacha bolǵan orınlarda, Sirdaryo oypatlıqsında Xovosdan tómenlewde kóbirek, Chotqol dizbe tawlarında Parkent, Chimyon hám Xumson qasında bolsa kemrek ushraydı. Dárya oazislaridagi chingil hám sora ot kóp ósetuǵın kólning arqalında, salıpoyalar shellerinde kóbirek jasaydı. Kemiriwshilerdiń iniga kirip jasırınadı. Tawlar daǵı japıraqlı ormanlar zonasında kem ushraydı.
Charxilon (efa peschannaya)
Charxilon onsha úlken bolmaydı. Denesiniń uzınlıǵı 86 sm, quyrıǵı qısqa 7, 5 sm ge shekem baradı. Ústi gúńgirt-kúl reń yamasa qum reń boladı. Qıysıq jaylasqan qaptal qabırshaqları artqılarına qaraǵanda to'qroq boladı. Ózbekstanda charxilon Termiz átirapları hám Qorasuv hám de Surxondaryodagi saw topıraqlı shólda júdá kóp. Surxondaryo oypatlıqsı boylap Kebirshi vaBabatog' taw etekleri átiraplarına shekem tarqalǵan. Qaraqalpaqstandıń qubla rayonlarında hám Qızılqum shólinde talay kem ushraydı. Bul ilon tiykarınan saw topıraqlı hám qumli shól, dárya oazislaridagi jarlıqlar, góne qarabaxanalarda jasaydı. Goho ol qurǵaqlay qaptal bag'irlarda jasaydı. (2-suwret)