Sug‘urta – mol-mulk, sog‘liq yoki hayot, biznes, va qiymatga ega bo‘lgan boshqa yo‘nalishdagi xatarlarning moliyaviy himoyasidir. Sug‘urta majburiy yoki ixtiyoriy bo‘ladi.
Misol sifatida, avtomobil sug‘urtalashni ko‘rib chiqamiz:
Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish:
birovning avtomobiliga zarar yetkazilganda javobgarligingizni sug‘urta qiladi;
jabr ko‘rgan begunoh shaxslarga yetkazilgan zararni qoplash tartibi bo‘yicha g‘amxo‘rlik qilish orqali muhim ijtimoiy rolga ega;
avtomobilning quvvati va foydalanish hududiga qarab belgilangan hamda sug‘urta to‘lovining qat’iy miqdoriga ega.
Avtomobilni ixtiyoriy sug‘urta qilish (KASKO):
yo‘llar, avtomobillar turargoxi va boshqa joylarda har qanday yo‘l hodisalari tufayli avtomobilingizga yetkazilgan zararni sizning aybingiz bo‘lganligi yoki bo‘lmaganligidan qat’iy nazar qoplashni ta’minlaydi;
avtomobil egalarining mulkiy huquqlarini himoyalash va qo‘riqlash orqali ularning shaxsiy manfaatlari himoyasida turadi;
polis narxi turli tashqi o‘zgaruvchan omillarga qarab belgilanmaydi;
sug‘urta qoplamasi sug‘urta shartnomasining miqdoriga bog‘liq, ammo sug‘urtalangan transport vositasining to‘liq qiymatidan oshib keta olmaydi.
Sug‘urtalashni kim amalga oshiradi?
O‘zbekistonda sug‘urta bozori regulyatori Sug‘urta bozorini rivojlantirish agentligi bo‘lib, sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlari faoliyatini Litsenziyalaydi, sug‘urta to‘lovlarining normativlari va mexanizmlarini, hamda ularni hisoblash tartibini ishlab chiqadi.
Sug‘urta bozorining ikki asosiy ishtirokchisi mavjud: sug‘urta qiluvchi va sug‘urta qildiruvchi.
Sug‘urta qiluvchi – risklarni o‘ziga oluvchi va sug‘urta kompensatsiyasini to‘lovchi kompaniya.
Sug‘urta qildiruvchi - sug‘urtani qabul qiluvchi jismoniy yoki yuridik shaxs.
Sug'urta bozori ishtirokchilari sug'urta xizmatlarini ko'rsatuvchi agent va broker vositachilari orqali ham faoliyat yuritishlari mumkin. Ular sug‘urta mukofotining muayyan ulushini komissiya (xizmat haqqi) sifatida oladilar (sug‘urta qildiruvchi shartnoma bo‘yicha beradigan badal).
Agentlar litsenziyaga muhtoj emas, ular sug‘urta kompaniyasi nomidan ish yuritadi, va albatta uning manfaatlarini himoya qiladilar.
Brokerlar litsenziyaga ega bo‘lishlari va mustaqil ishlashlari kerak, ya'ni turli xil sug‘urta kompaniyalarni taklif qilish orqali mijozning ehtiyojlarini optimal darajada qondiradilar.