Mavzu: Standart turlari.
Reja:
1. Standart turlari va toifalari.
2. O’zbekiston Respublikasida standart turlari.
1. Standart turlari va toifalari
Xalqaro standart – bu standartlashtirish bilan (standartlashtirish bo‘yicha)
shug‘ullanadigan xalqaro tashkilot tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning
keng doirasiga yaroqli bo‘lgan standartdir.
Mintaqaviy standart esa, standartlashtirish bilan shug‘ullanadigan
mintaqaviy tashkilot tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning keng
doirasiga yaroqli bo‘lgan hujjatdir.
Davlatlararo standart “GOST” – bu standartlashtirish, metrologiya va
sertifikatlashtirish bo‘yicha davlatlararo kengash tomonidan qabul qilingan,
bajarilishi shart bo‘lgan hujjatdir.
STANDART
TURLARI
Xalqaro
standartlar
Mintaqaviy
standartlar
Davlatlararo
standartlar
Milliy
standartlar
Korxona
standartlari
Milliy standart – bu standartlashtirish bilan shug‘ullanadigan milliy idora
tomonidan qabul qilingan va iste’molchilarning keng doirasiga yaroqli bo‘lgan
standartdir.
Korxona standarti – bu mahsulotga, xizmatga yoki jarayonga korxonaning
tashabbusi bilan ishlab chiqiladigan va uning tomonidan tasdiqlangan hujjatdir.
Standartlarni qo‘llashda turli usullar mavjud. Bir mamlakat doirasida
standartlar yangidan yaratilishi mumkin hamda xalqaro, mintaqaviy va davlatlararo
standartlarni to‘g‘ridan – to‘g‘ri qo‘llanishi ham mumkin.
Standartlardan
tashqari
rahbariy
hujjatlar,
texnikaviy
shartlar,
standartlashtirish bo‘yicha tavsiyanomalar, yo‘riqnomalar (qoidalar) ham
mavjuddir.
Rahbariy hujjat deganda standartlashtirish idoralarining va xizmatlarning
vazifalarini, burchlarini va huquqlarini, ularning ishlari yoki ishlarining ayrim
bosqichlarini bajarish usullari, tartibini va mazmunini belgilaydigan me’yoriy
hujjat tushuniladi.
Texnikaviy shartlar (O„ZTSH) – bu buyurtmachi bilan kelishilgan holda,
ishlab chiqaruvchi tomonidan yoki buyurtmachi tomonidan tasdiqlangan aniq
mahsulotga (xizmatga) bo‘lgan texnikaviy talablarni belgilovchi me’yoriy
hujjatdir.
Yo„riqnoma (qoidalar) – instruksiya (pravila) – bu ishlarni yoki ularning
ayrim bosqichlarini mazmuni va tarkibini belgilovchi me’yoriy hujjatdir.
2. O’zbekiston Respublikasida Standart turlari
Standartlashtirish obyektlariga qo’yiladigan talablarni belgilovchi MTH lar
quyidagi toifalarga bo’linadilar:
1. a) Xalqaro standartlar. Bu standartlar xalqaro standartizatsiya tashkiloti
(ISO) tomonidan tasdiqlanadi. ISO strukturasi: assambleya, kengash ijroiya
qo’mita texnikaviy buyro, texnikaviy komitet va markaziy kotibiyatlar.
Mansablari: Prezident, vitseprezident, g’aznachi, bosh kotib.
Rasmiy tillar: ingliz, frantsuz, rus tili.
O’zbekiston 1. 01. 1994 yildan boshlab ISO ning a’zosi. O’zbekistonda
O’zRST 1.7-97 standarti "Xalqaro standartlardan to’g’ridan-to’g’ri foydalanish
tartibi" ni belgilaydi.
b) Mintaqaviy standartlar-standartlashtirish bo’yicha regional organlar
tasdiqlaydi (GOST).
2. O’zbekiston respublikasi standartlari.
Bu standartlarni:
O’zbekiston respublikasi davlat standarti, Qurilish davlat qo’mitasi,
Tabiatni muxofaza qilish davlat qo’mitasi, Sog’liqni saqlash vazirligi, har qaysi
o’ziga tegishli standartlarni tasdiqlaydi. Davstandart ro’yxatidan o’tkazadi.
Standart tarkibidagi har qaysi belgi, so’z va raqam o’zining ma’no va mazmuniga
ega.
Misol.
O’z. RST 1.1-92
1-Davstandart, 1. standart nomeri, 92-tasdiqlangan yili.
O’z. RST ISO 9568-97-bu kompleks standartlar, qachonki standartlar
o’zgarishsiz asosda qabul qilinib qo’llaniladi.
3. Tarmoq standartlari (TST) belgilangan tarmoqning rahbarlari tomonidan
tasdiqlanadi.
(OST) O’zTST
O’z RST. 1.9-95 standarti "Tarmoq standartlarini ishlab chiqish tartibi" ni
belgilaydi.
4. Texnik shartlar. Bir tomondan ular me’yoriy hujjatlar bo’lishsa, boshqa
tomondan esa konstruktiv hujjat hamdir.
O’zRST 1.2-92 standarti "TSH larni ishlab chiqish tartibi" haqida yozadi.
5. Korxona standartlari KST (STP)
6. Boshqa me’yoriy hujjatlar:
Boshqaruv hujjatlari (BX), tavsiyalar (T), me’yor va qoidalar, uslublar... va
boshqalar.
O’zRST 1.8-94 "Boshqaruv hujjatlarining ishlab chiqarish tartibi" ni
belgilaydi.
7. CHet davlatlar standartlari, O’zRST 1.7-94 bu standartlarning qo’llanilish
tartibini belgilaydi.
Standartlashtirish obyekti va ularga qo’yilgan talablarga
bog’liq holda standartlar quyidagi turlari mavjud
Mahsulotlarga o’rnatiladigan standartlar-ular mahsulot
turlariga qo’yiladigan talablarni belgilaydi.
Umum-texnikaviy standartlar-terminlar va ta’riflar, belgilashlar,
nomenklatura, umummiy talablar va me’yor, usullar.
