Mavzu: So'z turkumlari

Mavzu: So'z turkumlari.

Arab tilidagi so'zlar tarkibidagi harflar miqdori bir harfdan yetti harfgacha bo’ladi:

لِ ، مِنْ ، فَوْقَ ، قُبَيْلَ ، مَحْمُودٌ ، عَنْدَلِيبٌ ، إِسْتِقْبَالٌ

Ular uchta katta guruhga bo’linadi:
I. Ism ( أَلإِسْمُ ) turkumiga ot, sifat, son, olmosh, ravish, masdar (harakat nomi) va sifatdosh kabi mustaqil ma’noni bildirgan so'zlar kiradi:

مَدْرَسَةٌ ، إِنْسَانٌ ، مَدِينَةٌ ، جَبَلٌ ، عِلْمٌ ، دِرَاسَتٌ

Ismlarda jins, son, kelishik va holat ( jami to’rtta) kategoriyalari mavjud bo’lib, ular shu kategoriyalarda turlanadi — o’zgaradi.

II. Fe’l  ( أَلْفِعْلُ ) — mustaqil mazmunga ega bo’lib, biron-bir ish-harakatning sodir bo’lishiga yoki holatiga ishora qiladigan so'zlarni ifodalovchi turkum. Fe’llarda ish-harakat o’tgan, hozirgi yoki kelasi zamondan birida sodir bo’ladi:

U boradi — سَيَذْهَبُ U borayapti — يَذْهَبُ U bordi — ذَهَبَ

Fe’l turkumiga fe’lning barcha shakllari kiradi.

III. Yordamchi so'zlar ( أَلْحَرْفُ ) — mustaqil mazmunga ega bo’lmagan, boshqa so'zlar ta’siriga uchramaydigan so’zlarni umumlashtiruvchi turkum. Ular ism yoki fe’lga ta’sir qilib, ularning gapdagi ma’nosini aniqlashtirib keladi. Yordamchi so’zlarda fe’l va ismlarda bor bo’lgan kategoriyalar mavjud emas. Yordamchi so'zlarga aniqlik artikli, old ko’makchi, yuklama, bog’lovchi va undalma kabilar kiradi.  

OT

Odam, jonivor, buyum, ashyo kabi narsalarni bildiradigan so’zlarga ot deyiladi. Otning jinsi o’zgarmas bo’lib, u yo muzakkar yoki muannas jinsda bo’ladi. Otlar ikki xil: turdosh va atoqli bo’ladi.

Turdosh otlar. Bir turdagi shaxs yoki narsaning umumiy nomini bildiradigan otlarga turdosh otlar deyiladi. Masalan,

atirgul — وَرْدَةٌ shahar — مَدِينَةٌ hayvon — حَيْوَانٌ kishi — رَجُلٌ

Kishining kasbini anglatgan turdosh otlar esa, ikkala jinsda bo’ladi:

o’qituvchi ayol — مُعَلِّمَةٌ o’qituvchi — مُعَلِّمٌ

Atoqli otlar. Bir shaxs, jonivor yoki narsaning nomini bildiradigan otlarga atoqli otlar deyiladi. Masalan,

Nil - أَلنِّيلُ Buxoro — بُخَارَي Qohira — أَلْقَاهِرَةُ Ya’qub — يَعْقُوبُ Sodiq — صَادِقٌ Muhammad — مُحَمَّدٌ

SIFAT

Otning belgisini bildiradigan so'zlarga sifat deyiladi. Belgi deganda, rang, maza-ta’m, hajm, xususiyat kabilar tushuniladi. Ikki xil sifat: tub va yasama sifatlar bor.