мавзу соат Ўлчаш усуллари ва воситалари. ЎЛчаш хатоликлари

Ўлчаш жараёни
– бу солиштириш экспериментини ўтказиш 
жараѐнидир (солиштириш қандай усулда бўлмасин). 

Ўлчаш усули
– бу физик экспериментнинг аниқ, маълум структура, 
ўлчаш воситалари ва эксперимент ўтказишнинг аниқ йўли, алгоритми 
ѐрдамида бажарилиш, амалга оширилиш усулидир. 
 
4.1 – расм. Ўлчаш жараёни схемаси. 
Ўлчаш одатда ўлчашдан кўзланган мақсадни (изланаѐтган катталикни) 
аниқлашдан бошланади, кейин эса шу катталикнинг тавсифини таҳлил 
қилиш асосида бевосита ўлчаш объекти (ўлчанадиган катталик) аниқланади. 
Ўлчаш жараѐни ѐрдамида эса шу ўлчаш объекти тўғрисида информатсия 
ҳосил қилинади ва ниҳоят баъзи математик қайта ишлаш йўли билан ўлчаш 
мақсади ҳақида ѐки изланаѐтган катталик ҳақида информатсия (ўлчаш 
натижаси) олинади. 
Ўлчаш натижаси
– ўлчанаѐтган катталикнинг сон қийматини ўлчаш 
бирлигига кўпайтмаси тариқасида ифодаланади: 
Х = n(х), 
бу ерда: Х – ўлчанадиган катталик;
n – ўлчанаѐтган катталикнинг қабул қилинган ўлчов 
бирлигидаги сон қиймати; 
(х) – ўлчаш бирлиги. 
Ўлчаш фан ва техниканинг қайси соҳасида ишлатилишига қараб, у 
аниқ номи билан юритилади: электрик, механик, иссиқлик, акустик ва ҳ.к. 
Ўлчанаѐтган катталикнинг сонли қийматини топишнинг бир неча хил 
турлари (йўллари) мавжуддир (4.2. расм). 

---

 
 
4.2 – расм. Ўлчаш турлари. 
 
 
 
4.3.расм. Ўлчаш усуллари. 
Ўлчаш усулларнинг таърифларини келтирамиз:

---

Бевосита баҳолаш усули
– бевосита ўлчаш асбобининг санаш 
қурилмаси ѐрдамида тўғридан – тўғри ўлчанаѐтган катталикнинг қийматини 
топишдир. Масалан, пружинали манометр билан босимни ўлчаш ѐки 
амперметр ѐрдамида ток кучини топиш.