Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

partiyaning asosiy maqsadi. Partiya qaysi ijtimoiy guruh yoki sinfning tashabbusi bilan yuzaga kelgan bo‘lsa, o‘shalarning manfaatlarini amalga oshirish vositasi. Partiya o‘z oldiga qanday maqsadlarni qo‘ygan bo‘lsa ham ularga hokimiyat uchun kurash, o‘z hukumatini shakllantirish yoki koalitsion hukumat tarkibiga o‘z vakillarini kiritish orqali erishadi. Hukmronlikni qo‘lga kiritgan partiya davlatning butun qudratidan o‘ziga vakolat bergan ijtimoiy-sinfiy kuchlarning manfaatlari yo‘lida foydalanishga intiladi.

Partiya boshqa jamoat tashkilotlari va harakatlardan, lobbistlar tuzilmalaridan aynan shunisi bilan farq qila­li. Bu sanab o‘tilganlar ham xuddi partiyalar singari siyosiy hayotda faol ishtirok etadi, lekin o‘z oldiga davlatda siyosiy hokimiyatni qo‘lga kiritish va hokimiyatdan foydalanish maqsadini qo‘ymaydi.

Partiyalar bilan ijtimoiy harakatlar o‘rtasidagi tub farq shundan iboratki, partiyalar davlat hokimiyatini amalga oshirishda ishtirok etish uchun kurashadilar, ijtimoiy harakatlar esa unda bevosita ishtirok etishga da’vo qilmaydilar va shu bilan bog‘liq majburiyatlarni ham o‘z zimmalariga olmaydilar. Siyosiy partiyalarning asosiy belgilariga quyidagilar kiradi: ularning siyosiy hayotda faol ishtirok etishi, a’zolikning va muayyan ijtimoiy negizning mavjudligi, siyosiy dastur va ustavga ega bo‘lishi, partiyaga birlashgan kishilarning umumiy manfaatlarga va bir-biriga yaqin bo‘lgan mafkuraviy qarashlarga ega bo‘lishi; bir yoki bir necha liderlarning mavjudligi.

Partiyalar haqidagi ilk tasavvurlar J. J. Russo, SH. Mon­teske, E. Berk va boshqa ulug‘ mutafakkirlar hamda siyosiy arboblarning nomlari bilan bog‘liq. Siyosiy partiyalar muam-mosi M. Veber, G.Moska, V. Pareto kabi XX asr boshlariga mansub mashhur Fapb sotsiologlarining asarlarida ham katta o‘rin egallaydi. Siyosiy partiya qachon paydo bo‘lgan?

Tarixdan ma’lum bo‘lgan dastlabki siyosiy partiyalar Qadimgi Gretsiyada yuzaga kelgan. Masalan, Aristotel vodiy partiyasi va toklar partiyasi haqida so‘z yuritgan. Albatta, u bu o‘rinda hozirgi ma’nodagi partiyani emas, siyosiy ittifoqlarni nazarda tutgan. Ular nisbatan kam sonli, tor doiradagi ittifoqlar yoki guruhlar bo‘lib, o‘zlarining barqarorliklari bilan ajralib turmas, tashkiliy jihatdan ham mustahkam shakllanmagan edi. Bu singari partiyalar o‘rta asrlarda ham mavjud bo‘lgan.

Siyosiy partiyalarning faoliyati XIX asrga kelib, ya’ni ovoz berish huquqining kengayishi ,parlamentlarning va parlamentarizmning paydo bo‘lishi tufayli yanada jonlandi. Ta’bir joiz bo‘lsa aytish mumkinki, Evropaning bir qator mamlakatlaridagi hozirgi siyosiy partiyalar tizimining ilk shakllanish jarayoni aynan ana shu davrga to‘g‘ri keladi. Masalan, Buyuk Britaniyaning hozirgi kundagi yirik siyosiy partiyalarning o‘tmishdoshlari Tori va Vigilar XVII asrdayoq vujudga kelgan bo‘lsada, ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar tizimi, hokimiyat uchun kurashni tashkil etish mexanizmlari, saylovlarda ishtirok etishning zamonaviy shakllariga XIX asrdan boshlab o‘ta boshladilar.

Saylov huquqining kengayib borishi, jamiyatdagi sinfiy farqlarning kuchayishi va ijtimoiy ziddiyatlarning chuqurlashuvi, keng xalq ommasining siyosatga jalb etilishi bilan partiyalarning roli ham oshib bordi. Ular tobora ko‘proq siyosatning asosiy sub’ektlariga aylana boshladi.

Demokratik jamiyatda partiyalar xalq, parlament va hukumatni bir-biri bilan bog‘lovchi eng muhim bo‘g‘in hisoblanadi. Aynan ular orqali davlat organlari o‘zlarini qo‘llab-quvvatlashi uchun ommaga murojaat qilishlari, omma esa o‘z navbatida, parlament va hukumat ishiga, ularni shakllantirish jarayoniga ta’sir o‘tkazishi mumkin.