Mavzu: Sigirquyruqnamolar —

2.2 5-rasm Qalampir (Capsicum)
Ituzumlar oilaning eng yirik turkumi hishblaipdp. liy chur- kum taxminan 2500 turni o'z ichiga oladi. Ular o‘t, sudraluvchi buta chala buta o‘simliklardan iborat bo‘lib, asosan Janubiy Amerikada keng tarqalgan.Ituzumlarning 6 turi o'sadi. Ular- ning quydagi turlari hammaga ma’lum bo‘lgan o‘simliklardir: ituzum (S.dulcamara). Sudralib o‘suvchi, poyasi yog‘ochlanadigan ko‘p yillik, mevasi juda ham zaharli bo‘lgan begona o‘simlik.q o r a i t u z u m (S. nigrum). Bu ituzum bir yillik begona o‘t. Mevasi mayda, rangi qora, esa bo‘ladi. Hamma erda o‘sa beradya. Mevasida «C» vitamini juda ko‘p bo‘ladi.Ekinlardan kartoshka (S. tuberosujn) va baqlajon (S. melongena) lar ham ituzumlar turkumiga kiradi.kartoshka (S. (ubercsum). Kartoshka poyasi qirrali ko‘p yillik o‘t o‘simlik. Tuganaklagida 12 dan 25% gacha kraxmal Kartoshka qadimdan ekilib kelingan. baqlajon (S. reiorgena). Baqlajon bir yillik o‘simlik, guli gunafsha rangli, mevasi eyishli, yirik bo‘ladi. Baqla- jonning vatani Hindistondir.Pomiaorlar turkumi — Lycopersieon Bu turkumga pomidor yoki tomat o‘simligi (L. esculentum) ki- ra&i. Pomidor sariq gulli ko‘p yillik o‘simlik. Sabzavot sifati;(a iste’mol qilinadi. Pomidorning vatani Amerika bo‘lib, XVI asrning o‘rtalarida Vvropaga keltirilgan. Rossiyada XIX asrda ekila boshlangan. Hozirgi vaqtda pomidorning 500 dan ortiq navi borligi ma’lum. SOSRda pomidor hamma joyda ekiladi.Garmdorilar turkumi — Capsioum Garmdori—S. annuum guliying rangi oqish va ishrasiz qezavor mevali chala buta o‘simlik. Meksikadan kelib chiqqan. Yavvoyi turlari ma’lum emas. Bir yillik o‘simlik sifatida eky- ladi. Garmdorining navlari achchiq, shnrin va mayda mevali uchta asosiy gruppaga bo‘linadi. Garmdorining achchiq navlari ziravor sifatida, shirin navlari sabzavot sifatida ishlatiladi.

Tamaki turkumiga 40 tadan ko‘p tur bkr yillik va ko‘p yillik o‘t o‘simliklar kiradi. Barglari butun, yirik bo‘lib, iavbat bi- lan joylashadi. Tamakilar narkotik va insektiiid o‘simliklar bo‘lib, vatani Janubiy Amerikadir. Yeropaga XVI asrda keltirilgan. Tamakining ikki turi, ya’ni och pushtiga yaqin qizil rang gulli, chekiladigan yoki virginiya (N. tabacum) va ko‘kish-sariq rang gulli maxorka (N. rustica) kabi turlari bir yillik o‘simlik sifatida ekiladi. Bu turlarning juda ko‘p navlari bor. OXRda tamaki asosan Ittifoqning Evropa qismi janubida Qrim, Kavkazda va O‘rta Osiyoda ekiladi. Bangilevonalar turkumi — Daturs Bangidevonalar turkum issiq mamlakat.larpa ltyapngyan o‘t buta o'simliklardan iborat. 15 ga yaqin turni o'z ichnga oladi. Badbo‘y bangidevona '(D. stramonium) deb ataladigan turi ko‘p uchraydi. U yirik, bir yillik o'simlikdir. Bangidevona bo‘sh yotgan erlarda,"uy va imoratlar atrofida, devorlar yonida uchraydi. Poliz va bog‘larda begona o‘t bo‘lib o‘sadi.
Mingdevonalar turkumi — Hyoscyamus Bu turkumga 11 tur o‘t o‘simliklar kiradi. 8 turi uchraydi. Bulardan qora mingdevona ayniqsa ko‘p tarqalgan.Bu mingdevona ikki yillik o‘simlik. Mingdevona zaharli begona o‘t, u poliz, bog‘ va bo‘sh yotgan yerlarda o‘sadi.
Ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi o‘smliklarning ba’zilari ko'plab amaliy axamiyatga ega. Bularaan kartoshka (Solanum tuberosum) ayniqsa katta ahamiyatga ega. U oziq-ovqatga ishlatiladi, bundan tashqari, undagi spirt. kraxmal olnnadi va patoka tayyorlanadi. Pomndor (Lycopersicon escu'entum), baqlajon (Solannm raelongena) va boshqalar ham muhim sabzavotlar snfatiga kup ekiladi. Eiravor va sabchavot sifatida garmdori (Capsicum annuum) ning chuchuk navlari eiiladi. Tamaki (Nicoliana tabacum) va maxorka (N. rustica) iqtisodiy jihatdan katta ahamiyatga eg‘a. Beladonna (Atropa beadonna), mingdevona (Hyoscya- ' mus niger), bangidevona (Datura-stramonium) va boshqa maqsadlarda foydalaniladi. Petunnya (Petunia hybrida), xushbo‘y tamaki (Nicotiana affinis), ituzum (Solanum) ning qizil rangli chiroyln meva tugaaigan ba’zi turlari ianzzrali o‘simlik sifatida ustirnladi.