Sifat, uning leksik-grammatik
xususiyatlari. Sifatlarda daraja.
Sifatlarning otlashuvi.
Sifatlarda
modal shakl. Sifatlarning
yasalishi va tuzilish jihatdan
turlari.
19/4-guruh talabasi
Qoldosheva Ruxsora
Reja:
1.
Sifatning ta’rifi va leksik –
grammatik xususiyatlari.
2.
Sifatlarning ma’no jihatdan turlari.
3.
Asliy va nisbiy sifatlar.
4.
Sifat darajalari.
5.
Sifatlarning yasalishi.
6.
Sifatlarning otlashishi.
7.
Sifatlarning tuzilish jihatdan turlari.
Sifatning xususiyatlari
Leksik xususiyat
Grammatik xususiyat
morfologik
sintaktik
1.
Belgining darajasini
ko’rsatadi
2.
Otlashadi
3.
Fe’lga bog’lanib
otlashadi
1.
Aniqlovchi
2.
Kesim
3.
To’ldiruvchi
Sifatning ta’rifi va leksik –
grammatik
xususiyatlari
1. Sifatning belgisi
2. Rang-tus
3. Maza-
ta’m
4. Hajm-
o’lchov
5. Hid sifatlari
6. Makon-zamon
1.
Hususiyat sifatlari. Bunday sifatlar shaxs va narsalarning xil-
hususiyatlarini , holatini ifodalaydi;
hushchaqchaq,
g’amgin
.
2.
Rang
–
tus sifatlari. Bular narsalarning turli xil rang-tusini ifodalaydi;
kamalak rangi
3.
Maza
– ta’m
sifatlari. Bu sifatlar narsalarning maza-
ta’mini
bildiradi;
shirin, achchiq.
4.
Hajm
– o’lchov
sifatlari. Bu sifatlar narsalarning hajmini, vaznini
o’lchovini
bildirib keladi;
katta, keng.
5.
Hid sifatlari.
O’z
-
o’zidan ma’lum
bu sifatlar narsalarning turlicha
hidlarini ifodalaydi;
hushbo’y
,
badbo’y
.
6.
Makon-zamon sifatlari. Bular narsalarning
o’rin
va paytga nisbatan
olingan belgilarini ifodalaydi;
hovlidagi, kuzgi.
Sifatlarning
ma’no
jihatdan turlari
Asliy sifatlar
–
belgining to’g’ridan
-
to’g’ri ifodalaydigan va
uni darajalash imkoniyatiga ega bo’lgan sifatlar.
misol:
go’zal, chiroyli, shirin
Nisbiy sifatlar
–
belgining to’g’ridan
-
to’g’ri emas, balki
boshqa bir tushunchaga nisbatlangan holda ifodalaydigan
va daraja ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lmagan sifatlar.
misol:
devoriy, oilaviy, kuzgi
Asliy va nisbiy sifatlar
Sifat darajalari
Oddiy darajadagi
sifatlar belgining
me’yordagicha
ekanligini
ko’rsatadi
va
maxsus
ko’rsatkichga
ega emas:
yaxshi odam, katta
ko’cha
Orttirma daraja
.
Belgining meyyordan ortiq ekanligini bildiruvchi sifatlardir:
1.
g’oyat
, nihoyatda,
bag’oyat
2. qip
–
qizil, sap
–
sariq
Qiyosiy darajadagi
sifatlar belgining
me’yordan
sal kam ekanligini qiyoslab, solishtirib
ifodalaydi va oddiy darajadagi sifatga
–
roq
qo’shimchasini qo’shish
bilan yasaladi:
uzunroq, kuchliroq
Ozaytirma darajadagi
sifatlar belgining
me’yordan
kamligini ifodalaydi. Bu daraja quyidagicha
ifodalanadi:
1. oddiy darajadagi sifatlardan oldin:
biroz, nim, hiyla, aytarli
2.
oddiy darajadagi sifatga
-(i)mtir, -(i)sh, -gina
qo’shimchilarni qo’shish
orqali:
qoramtir,
sarg’ish
Sifatlarning yasalishi
Sifatlar yasalishiga
ko’ra
uch turga
bo’linadi
:
1.
Morfologik usul:
suvli, ishchan, keskir
2.
Sintaktik usul:
1.
qo’shma
sifatlar: ishbilarmon, olachipor
2. juft sifatlar:
qing’ir
-qiyshiq, yakka-yu yagona
3.
Takroriy sifatlar:
katta-katta,
lo’ppi
-
lo’ppi
Sifatlarning otlashuvi
Ot oladigan
so’roqlarga
javob
bo’ladi
Misol:
yaxshi topib
gapirar
Otga xos
qo’shimchalarni
oladi
Misol:
yaxshining
so’zi
qaymoq
Otga xos sintaktik
vazifani bajaradi
Misol: yaxshi bilan
yursang yetarsan
murodga
1.
Sodda sifatlar bir asosdan iborat bo’ladi va ikki xildir:
a) sodda tub sifatlar -
tarkibida so’z yasovchi
qo’shimchalar bo’lmagan sifat:
yashil, qizil
b) sodda yasama sifat
– so’z yasovchi qo’shimchalar
mavjud sifatlar:
aqlli, bugungi
2.
Qo’shma sifatlar kamida ikkita asosdan iborat bo’lib va
so’zlar ma’no jihatidan o’z mustaqilligini yo’qotib, ular
o’rtasidagi munosabatlar sezilmaydi:
rahmdil, ertapishar
3.
Juft sifatlar:
och-nochor, ola
–
bula
4.
Takroriy sifatlar:
katta
–
katta, qozon - qozon
Sifatlarning tuzilish jihatdan turlari
UYGA VAZIFA
1. Tegishli
adabiyotlardan
mavzuni konspektlashtirish.
2.
“
Ona
tilidan
mashqlar
to’plami”dagi
tegishli
mashqlarni bajarish.
3. LTQdagi
mavzuga
tegishli
qoliplarni
to’ldirish
.
Do'stlaringiz bilan baham: |