Mavzu: Sifat so`z turkumi

Mavzu: Sifat so`z turkumi

Mavzu: Sifat so`z turkumi

Reja:

• Sifatning grammatik xususiyatlari.
• Sifatlarning ma’no turlari.
• Sifatlarda daraja.
• Sifatlarning tuzilishiga ko`ra turlari.
• Xulosa

Ot so`z turkumiga bog`lanib, uning belgisini bildirgan so`z turkumi sifat deyiladi.

Ot so`z turkumiga bog`lanib, uning belgisini bildirgan so`z turkumi sifat deyiladi.

Masalan:

yashil vodiy

mehribon do`st

yovvoyi hayvonlar

kechki ta’lim

uzoq masofa.

Sifat quyidagi ma’no turlariga ega:

Sifat quyidagi ma’no turlariga ega:

1. Xarakter- xususiyat bildiruvchi sifatlar: muloyim, jahldor, vaysaqi, mulohazali.

2. Holat bildiruvchi sifatlar: xo`l, xom, o`rtahol, boy.

3. Hid bildiruvchi sifatlar: muattar, sassiq, qo`lansa, xushbo`y.

4. Maza-ta’m sifatlari: sho`r, achchiq, chuchuk, shirin.

4. Maza-ta’m sifatlari: sho`r, achchiq, chuchuk, shirin.

5. Hajm- o`lchov bildiruvchi sifatlar:

tor, keng, og`ir, yengil.

6. Shakl- ko`rinish bildiruvchi sifatlar:

yumaloq, pakana, pastqam, naynov.

7. Rang- tus bildiruvchi sifatlar: oq, yashil, sabzirang, jigarrang.

8. O`rin bildiruvchi sifatlar: ichki, tashqi, oraliq, pastgi.

8. O`rin bildiruvchi sifatlar: ichki, tashqi, oraliq, pastgi.

9. Payt bildiruvchi sifatlar: chillaki, yozgi, ertalabki, kechki.

10. Masofa bildiruvchi sifatlar: uzoq, yaqin, olis.

Sifat darajalari

Sifat darajalari

Belgining ortiq- kamligi jihatdan farqlanishi sifat darajalari deyiladi. Sifat darajalari 4 xil bo`ladi:

Oddiy

Ozaytirma

Qiyosiy

Orttirma

Hech qanday belgiga qiyoslanmagan, belgining me’yorda ekanligini bildiradigan, boshqa belgilar uchun asos bo`lib keladigan daraja oddiy daraja deyiladi.

Hech qanday belgiga qiyoslanmagan, belgining me’yorda ekanligini bildiradigan, boshqa belgilar uchun asos bo`lib keladigan daraja oddiy daraja deyiladi.

Masalan:

egri chiziqlar

qiziqarli kino

kechki ovqat

Ozaytirma daraja.

Ozaytirma daraja.

Belgining boshqa belgidan kamroq ekanligini bildiradi yoki kamaytirib ko`rsatadi. 2 xil usulda hosil bo`ladi:

1. Morfologik usul: -ish, -g`ish, -mtir, -imtir qo`shimchalari orqali hosil qilinib, asosan rang- tus bildiruvchi sifatlarga qo`shiladi.

Masalan: oqish, sarg`ish, ko`kimtir, oqimtir.

2. Kompozitsion usul: sifat oldidan hiyol, picha, ozgina, sal kabi so`zlarni keltirish orqali hosil bo`ladi.

2. Kompozitsion usul: sifat oldidan hiyol, picha, ozgina, sal kabi so`zlarni keltirish orqali hosil bo`ladi.

Hiyol uzoq

Picha sho`r

Ozgina qiyshiq

Sal oriq

3. Qiyosiy daraja.

3. Qiyosiy daraja.

Belgini boshqa belgiga qiyoslab ko`rsatadi. Birgina -roq qo`shimchasi orqali hosil bo`ladi.

Masalan:

kichikroq

ayyorroq

balandroq

chuqurroq

Orttirma daraja.

Orttirma daraja.

Belgining boshqa belgidan kuchliligini va ortiqligini ko`rsatadi. 4 xil usul bilan hosil bo`ladi:

1. Affiksal (morfologik) usul. So`zlarning birinchi bo`g`inidan qo`shimcha hosil qilish orqali yasaladi:

Sap- sariq, yam- yashil, soppa-sog`, tuppa-tuzuk, yum-yumaloq, pak-pakana

2. Leksik- semantik usul.

2. Leksik- semantik usul.

So`zga ko`chma ma’no berish orqali hosil bo`ladi:

Masalan:

Zahar qalampir

Asal qovun

Ilon odam

Olov bola

3. Fonetik usul.

3. Fonetik usul.

Tovushni cho`zish yoki urg`u orqali ta’kidlab aytish orqali hosil qilinadi:

Masalan:

Uzuuun ertak

Balaaand bino

Kaaatta tort

Seeemiz odam