Mavzu: Shaxs psixologiyasi va kasbiy shakllanish

Obektiv omillar sirasiga eng avvalo, Shaxs ning sog‘lomlik darajasi kiradi. Ayrim shunday kasblar borki, insonning jismoniy salomatligiga muayyan talablarni qo‘yadi. Navbatdagi obektiv omillar qatoriga ta’lim olish uchun moddiy ta’minlanganlik darajasi ham kiradi. Muayyan bir kasbni o‘zlashtirish hamda moddiy mablag‘ sarfini talab qiladi.
Subektiv omillar orasida Shaxs qiziqishi muhim o‘rin egallaydi. Agar kasb qanchalik qiziqarli bo‘lsa, ushbu kasbni tanlash ehtimoli yuqori bo‘ladi
.Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
1. .Kondakov I.M. “Diagnostika profеssionalno`x ustanovokpodrostkov” 1997y. 9-15 bet
2.Qoziеv E.Q., Mamеdov K.K. “Kasb psixologiyasi” Toshkеnt 2003 yil 26-27bet
3.Z.Ibodullaev. Tibbiet psixologiyasi. T., 2008 yil darslik. 90 bet
4. P.I.Ivanov va M.Zufarova Umumiy psixologiya. T., 2008 yil darslik. 76-80 bet
5.Z.Nishonova va Sh.Asomiddinova. Psixologik maslahat.T. 2010 yil.6-bet
6.G‘oziev E.G‘. Umumiy psixologiya. Toshkent 2010 4-8 bet

Kasbiy tanlovga ta’sir etuvchi omillar

Ta’lim so‘z va o‘rganish yo‘li bilangina bo‘ladi . Tarbiya esa amaliy ish va tajriba bilan o‘rgatishdir. YA’ni shu xalq, shu millatning amaliy malakalaridan iborat bo‘lgan ish- harakatlariga kasb-hunarga qiziqsalar, shu qiziqish ularni butunlay kasb-hunarga jalb etsa, demak, ular kasb-hunarning chinakam oshig‘i bo‘ladilar. Maqsadni amalga oshirishda axd va g‘ayrat mo‘ljallanganligini bajarishda zo‘r ta’sirga egadir. Nazariy bilimlarni yo ustozlar yoki hikmatlar o‘rgatadilar. Ishlar yuqorida aytib o‘tilgan narsalar, kasb-hunar shu tajriba shaxd va g‘ayratga ega bo‘lganlari va shu narsalarni o‘z vujudlarida singdirganlaridan so‘ng ularni astasekin egallay boradilar hamda yuqorida aytib o‘tilgan fazilatlarni aniqlab borib,
nazariy bilimlarning hammasida mantiqiy fikrlash yo‘lini ishlatishga odatlanadilar. SHu tartibda bolalarga o‘rgatish yo‘li bilan ular kamolga etguncha ana shu fazilatlar aniqlanadi va tarbiya qilinadi. Buyuk qomusiy olim Abu Nasr Farobiy kasb hunar to‘g‘risida ilk fikrlarini bildirib qimmatli maslahatlar bergan, chunonchi ta’lim –so‘z va ko‘nikmalar majmui,tarbiya esa amaliy malakalardan iborat ish – harakat ekanligini,muayyan kasb- hunarga berilgan u bilan qiziqqan kishilar shu kasb hunarning chinakam shaydosi bo‘lishini aytgan. Bu mulohazalardan anglanib turibdiki, kasb-hunar insoniyat uchun azaldan juda zarur hayotiy vosita bo‘lib kelgan. Buyuk qomusiy olim sifatida barcha hodisalarning mohiyatini ilmiy jihatdan ochib berishga harakat qilgan. Shaxs ning mutaxassis sifatida shakllanish jarayoni xususida mualliflik qarashlari keltirilgan. Ilgari ishlab chiqilgan Shaxs ning mutaxassis sifatida shakllanishi yosh xususiyati va ish stajiga bog‘liq degan qarashlardan farqli ravishda muallif tomonidan Shaxs ning kasbiy mahorati bu parametrlarning funktsiyasi hisoblanmasligi, aksincha individning kasbiy shakllanishining qaysi bosqichida ekanligiga qarab aniqlanishini ko‘rsatib bergan. Malakali kadrlar tayyorlash tizimini uzluksiz ravishda rivojlantirish ehtiyoji va turli ishlab chiqarish sohalarida ko‘p yillik ish staji bilan faoliyat yuritayotgan Shaxs ning o‘z imkoniyatlarini to‘liq amalga oshirmasligi Shaxs ni har tomonlama kasbiy faoliyatda o‘zini namoyon qilishi muammosini yuzaga keltirdi. Bu muammolarni hal qilmasdan turib kelgusi kasbiy faoliyatdagi muvaffaqiyatli sifatli ta’limni va rejalashtirishni amalga oshirish mumkin emas. Bu muammoning amaliy ahamiyati uni turli fan doiralar qatorida psixologiya doirasida ham o‘rganishni muhimligini ko‘rsatib berdi. Kasbiy shakllanish jarayonini o‘rganishdagi qiyinchiliklar qobiliyatlar va kasbiy qobiliyatlarning ishni bajarishning muayyan bir usuliga asoslangan normativ faoliyatga yo‘naltirilganligidadir. SHuning uchun ham kasbiy etuklik darajasi ajratib ko‘rsatilmaydi, balki faqatgina yosh xususiyati va mutaxassis sifatida yuritilayotgan vaqt inobatga olinadi.
Shaxs ning kasbiy shakllanishi masalasi ko‘pgina mualliflar tomonidan tadqiq qilingan. Bu inson taraqqiyotida tez-tez uchraydigan jarayondir. Ko‘pincha mutaxassis Shaxs ining to‘la tahlil qilish tushib qoladi, Shaxs ning kasbiy shakllanish bosqichi esa hayot yo‘li bosqichi bilan muvofiq tarzda ko‘rib chiqiladi. SHuning uchun vaqt doirasida qatiy chegaralanib qoladi.
Ijtimoiy sohalarda faoliyat yurituvchi Shaxs ning kasbiy shakllanishini o‘rganishda insonning imkoniyatlarini to‘liq ochib beruvchi sub’ekt va ijtimoiy muhit orasidagi turli ijtimoiy aloqalar tipiga ahamiyat berish muhimdir. Har bir ijtimoiy aloqalarning yana odamovilik va muloqotchanlik kabi kichik tiplarga bo‘linishi biz uchun muhim ahamiyatga egadir. Birinchi tipda sub’ekt o‘zini “topgan”, o‘zida va faoliyatida o‘zini o‘zgartirishni hoxlamasligi bilan tavsiflanadi. Ikkinchi tip esa sub’ektning o‘zini o‘zi “qidirishi” bilan izohlanadi. Bu o‘tish, oraliq holat hisoblanadi. Individ (yoki jamiyat) bir shaklni tark etib jamiyatning boshqa yuqori darajasiga erishadi. Garmonik aloqalar uchun sub’ekt yaxlit Shaxs sifatida namoyon bo‘ladi, u sub’ekt-predmet tartibi – rolli niqob sharti bilan belgilanadi. Bu erda inson “taraqqiyotning absolyut harakati holatida” bo‘ladi.
ADABIYOTLAR:

1. 
   A.F.Kudryashova. Luchshie psixologicheskie testi dlya profotbora i proforientatora. 50-52 bet
   
2. 
   E.G’.G’oziev, K.K.Mamedov. “Kasb psixologiyasi”. -Toshkent, 2003. 20-bet
   
3. 
   I.M. Kondakov. Diagnostika professionalnix ustanovok podrostkov. 50-60 betlar
   

Moskva,1997 Moskva, 1992B.R. Qodirov. Kasbiy tashxis metodikalar to’plami.-Toshkent,2003.30-bet.

Xulosa
Munosabat murakkab ko‘rinishga ega bo‘lib, unda Shaxs xususiyatlari asosiy o‘rin egallaydi. Shaxs – ijtimoiy munosabatlar mahsuli deyilishining, asosiy sababi, uning doimo insonlar davrasida hamda ular bilan o‘zaro ta’sir doirasida bo‘lishini anglatadi. Bu Shaxs ning eng etakchi va nufuzli faoliyatlaridan biri muloqot ekanligiga ishora qiladi. Har bir inson o‘zgalarini tinglashga, o‘z fikrini birovlarga etkazishga, ya’ni fikr bildirishi, ya’ni ba’zan yozma tarzda bayon etishga tug‘ma qobiliyatliday o‘zini tasavvur qiladi. Lekin

ana shu birovlarni tushunish va o‘z fikrlarimiz, o‘ylarimizni birovlarga etkaza olish qobiliyati aslida bizning insoniy munosabatlar tizimida ekanligimizni, har birimiz o‘zimizga o‘xshash inson jamiyatisiz mavjud bo‘la olmasligimizni bildiradi.
Insoniy munosabatlar shunday o‘zaro ta’sir jarayonlariki, unda Shaxs laro munosabatlar shakllanadi va namoyon bo‘ladi. Bunday jarayon dastlab odamlar o‘rtasida ro‘y beradigan fikrlar, his-kechinmalar, tashvishu-quvonchlar almashinuvini nazarda tutadi. Odamlar muloqotida bo‘lishgani sari, ular o‘rtasidagi munosabatlar tajribasi ortgan sari ular o‘rtasida umumiylik, o‘xshashlik va uyg‘unlik kabi sifatlar paydo bo‘ladiki, ular bir- birlarini bir qarashda tushunadigan yoki “yarimta jumladan” ham fikr ayon bo‘ladigan bo‘lib qoladi, ayrim hollarda esa ana shunday muloqotning tig‘izligi teskari reaktsiyalarni – bir-biridan charchash, gapiradigan gapning qolmasligi kabi vaziyatni keltirib chiqaradi
Shaxslararo munosabatlarni o‘rganish psixologiya fanida eng dolzarb muammolardan hisoblanadi. CHunki inson Shaxs ining eng nufuzli va etakchi faoliyatlaridan biri bo‘lgan muloqot va u orqali o‘zaro munosabatlar odamlar orasida umumiylik, o‘xshashlik, uyg‘unlik kabi sifatlar paydo bo‘lishiga olib keladi. Ayniqsa, oila muhitida Shaxs lararo munosabatlarning, chunonchi, ota-ona va farzand orasidagi munosabatlarning o‘ziga xos tomonlari Shaxs ning hayoti, faoliyatining samarasi va mazmuniga bevosita ta’sir etadi. SHunday ekan, insonlar orasida amalga oshadigan Shaxs lararo munosabatlar va uning Shaxs xususiyatlariga ta’sirini o‘rganish hozirgi kunda psixologiya fanida muhim va dolzarb muammolardan hisoblanadi.