Mavzu: Sharq allomalari asarlarida shaxs shakllanishi masalasi

NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 1-BOSQICH “AMALIY PSIXOLOGIYA” SIRTQI BO’LIM 101-GURUH TALABASI ALIMOVA GULHAYONING UMUMIY PSIXOLOGIYA FANIDAN TAYYORLAGAN TAQDIMOTI

Mavzu: Sharq allomalari asarlarida shaxs shakllanishi masalasi

Markaziy Osiyo mutafakkirlaridan Farobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy va boshqalar ham inson tarbiyasiga ta‘sir etuvchi omillar ahamiyatiga katta e‘tibor berib kelganlar. Farobiy inson kamolotida ta‘lim-tarbiyaning muhimligini ta‘kidlab: “Munosib inson bo’lish uchun odamda ikki imkoniyat, ta‘lim va tarbiya olish imkoniyati bor. Ta‘lim olish orqali nazariy kamolotga erishiladi, tarbiya esa bu kishilar bilan muloqatda axloqiy qadr-qimmatni va amaliy faoliyatni yaratishga olib boradigan yo’ldir”, deydi.

Farobiy o’zining, “Fozil odamlar shahri”, “Baxt – saodatga yetishuv to’g’risida”, “SHarhlar” kabi asarlarida shaxs rivojlanish muommolarini bayon qiladi. Farobiy inson boshqa jonzotlardan sifat jihatidan tubdan farq qiladi, deb ko’rsatadi.
Birinchidan, deydi u inson aqlli mavjudot bo’lib, aql va jon insonning tabiiy ibtidosidir. Ikkinchidan, insonning tili va nutqi bor.

• Qomusiy olim Abu Rayhon Beruniy o’zining ta‘lim-tarbiyaga oid qarashlarida inson kamolotiga juda katta e‘tibor bergan edi.
• Beruniy shaxs rivojlanishi, kamolotida uch narsa muhimligini ta‘kidlaydi. Ya‘ni hozirgi davr pedagogikasida e‘tirof etilganidek shaxs rivojlanishida irsiyat, muhit va tarbiya muhim rol o’ynaydi, deydi. Beruniy insonning rivojlanishida ilmu- ma‘rifat, san‘at, adabiyot, amaliy faoliyat, ayniqsa ijtimoiy turmushning ham ahamiyati katta ekanligini ta‘kidlaydi.

Bola shaxsining rivojlanishiga naslning ta‘siri ham bor. Har bir bola ota-onasidan meros shaklida ba‘zi biologik sifatlarga ega bo’lgan holda tug’iladi. Tananing tuzilishi, soch, ko’zning, terining rangi, bo’yi-basti va boshqalar shular jumlasidandir. Bular jismoniy xususiyatlar. Oliy nerv faoliyatining xususiyatlari ham tug’ma o’tadi. (xorelik, flegmatik, sangvinik, melanxolik). Bular fiziologik xususiyatlar hisoblanadi.
Akademik I. P. Pavlov ta‘limotiga ko’ra bola bir qator tug’ma xususiyat va instinktlarga ega xolda tug’iladi. Bular shartsiz reflekslar gruppasini tashkil etadi. Bular: oshqozon refleksi (so’lak ajratish), muhofaza refleksi (issiqdan qo’lni tortish, yorug’dan ko’zni qisish) kabilar.
Ayni vaqtda insonga xos bo’lgan xususiyatlar ham irsiyat yo’li bilan o’tadi. Masalan tananing vertikal holatdagi harakati bir necha tug’ma imkoniyatlar ya‘ni tafakkur, nutqning rivojlanishi, mehnat qilish qobiliyati kabi tug’ma imkoniyatlar ham o’tadi.

• Inson kamolotiga ta‘sir etuvchi omillardan biri muhitdir. Muhit deganda kishiga ta‘sir etuvchi tashqi voqealar kompleksi tushuniladi. Bunda tabiiy muhit, ijtimoiy muhit, ayniqsa oila muhitining roli katta.
• Bola shaxsiga ijtimoiy muhit, ijtimoiy omillar (ya‘ni mikro muhit) roli katta. Bola munosabatga kirishadigan muhit, odamlar, ko’cha, maxalla, maktab, sport, radio, televideniya, adabiyotlar, san‘at va boshqalar.Yoshlarga ijtimoiy sifatlarni singdirish jarayoni asosan oilada, so’ngra qo’shni-qarindoshchilik munosabatlari ta‘siri ostida, shuningdek, xalq urf-odatlari, rasm-rusumlari, qadriyatlari, an‘analari ruhi orqali amalga oshirilgan.

Tarbiya jarayonini tashkil etishda bola shaxsini puxta o‘rganish, uning yashash sharoitlaridan yetarli darajada xabardor bo‘lish va uning individual xususiyatlarini hisobga olish talab etiladi.Individual yondashuv o‘quvchining aqliy qobiliyati, bilishga bo‘lgan qiziqishi va iste’dodini namoyon etishda muhim ahamiyatga ega. Bolaning harakatlari uning ijtimoiy munosabatlar jarayonidagi ongli ishtiroki natijasida shakllana boradi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT.