Мавзу: Шарқ мутафаккирлари баркамол инсон тарбияси ҳақида



Download 20,88 Kb.
Sana23.02.2022
Hajmi20,88 Kb.
#139206
Bog'liq
Мавзу Шарқ мут-WPS Office


Мавзу: Шарқ мутафаккирлари баркамол инсон тарбияси ҳақида.
Режа:

Кириш


Жамиятнинг турли даврларида оила масаласи олимлар-нинг диццат марказида булиб келган. Жумладан, шарц му-тафаккирлари ва давлат арбоблари - Абу Наср Фаробий, Абу Райцон Беруний, Абу Али ибн Сино, Юсуф Хос Цожиб, Амир Те-мур, Алишер Навоий, Шал (Тилеуке) Кулкеу*ли, Ахмад Дониш, Абай Цунанбаев, Ризоуддин ибн Фахруддин, Фахр-ул Банот Сиб^атуллох, цизи, Абдурауф Фитрат ва бошцаларнинг асар-ларидаги оила-никох муносабатлари, оиладаги шахслараро муносабатлар, ота-онанинг вазифалари, фарзандлар бурчи хацида тоятда ибратли маслацат ва угитлар баён этилган.
Зардуштийликнинг мукаддас китоби «Авесто»да келтирилган оила ва шаръий никох одоблари, ота-оналар ва фарзандлар муносабати, уларнинг бурч ва вазифалари, уйланиш ва келин танлаш хусусидаги Fоятда кимматли фикрлар бугунда хам уз ахамиятини йукотмаган. Шунингдек, «Авесто»да оила-никох муносабатлари, оилавий бурч ва фар-занд тарбияси хусусида бир катор фикрлар баён килинган. Унда кариндошларнинг узаро оила куриши катъий ман этилган. Кавм ва урур конини тоза, авлодни бенуксон саклаш учун шундай килинган. Унда куп болали оила-ларга давлат хисобидан нафака тайинлаш ло-зимлиги, бир йула 2-3 та туккан аёллар муко-фот олишга сазовор эканлиги уктирилади1.Марказий Осиё халкларининг «Алпомиш», «КунтуFмиш», «ГуруFли», «Ойсулув», «Лайли ва Мажнун», «Юсуф ва Зулайхо», «Манас», «Кизжибек», «Кози Курпеш Баян сулув» каби достонларида эркак ва аёл уртасидаги соф инсоний муносабатлар, мухаббат, садокат, ёрга вафо мавзуси тараннум этилган. Аёл доимо эркак кишига содик дуст ва ёр, окила, топкир, оилавий тинчликнинг посбони сифа-тида улуFланган. Аёл - оилага файз киритувчи фаришта тимсолига айланган.Юкорида санаб утганларимиз - «Алпомиш», «Кизжибек» ва «Манас» каби машхур достонларимизда никох тузишга оид одат-ларда йигитнинг жисмоний кобилиятларига алохида ахамият берилган. Йигитнинг жис-моний кобилияти синаб курилган. Масалан, унинг кизга муносиб ёки номуносиб эканли-гини аниклаш учун узаро от пойгаси, камон-дан нишонга уриш, узокка ук узиш, кураш тушиш каби беллашувлар утказилган. Шунинг-

1 Хасанов С. Хоразм маърифати - олам кузгуси. - Т.: «Укитувчи», 1996. -304-б.


дек, бу танлов «Киз кувмок», «Тортишмачок», «Олтибокан» каби халк уйинларида уз ифо-дасини топган. Бу достонлар кадимги даврда ёшларни оилавий хаётга тайёрлаш анъанала-ри хакида бизга тулик тасаввур ва маълумот бера олади.
Ислом дини, унинг асосий манбалари хисобланган Куръони Карим ва хадисларда булажак оиланинг вужудга келишига алохида эътибор берилган хамда фарзандларнинг нас-лий пок булишини хисобга олиб, булажак кайнота ва кайноналарни танлаш зарурияти узига хос тарзда баён этилган. Келин ёки куёв килмокчи булган хар бир ота-онанинг булажак кудалар наслини суриштиришлари ёхуд хар бир мусулмон узининг «етти пушти»ни били-ши лозим, деган талаблар хам исломий маъ-навиятдан келиб чиккан. Куръони Каримнинг «Бакара», «Нисо» сураларида оила, оилавий муносабатлар ва оилавий тарбия масалалари-га алохида урFу берилган2.
Тошга уйиб ёзилган ёдгорликлар ичида узининг таълим-тарбиявий Fоялари билан маъ-навий мерос колдирганлардан бири - Куркит ота угит-насихатларидир. VШ-IX асрнинг машхур козок куйчиси, мусикашунос олим-лардан бири Куркит ота угит-насихатлари, афоризмларининг тарбиявий ахамияти катта. Куркит ота ота-онани хурмат килиш, кадрлаш, оилавий муносабатлар, йигит билан киз тарбияси, инсон характерининг турли хил сифат-лари хусусида кейинги авлодга ибрат буларли панд-насихатлар колдирган. Масалан, онадан ибрат олмаган киз ёмон, отадан урнак олмаган УFил ёмон. Бундай фарзанд халкнинг бошини бирлаштириб, уйидан овкат беришга хам яра-

2 Мухиддин С. Оила ва шаръий никох одоблари. - Т.: «Мовароуннахр», 1999. - 80-б.


майди, деган сузлар кишини уйга толдирмай куймайди.
Куркит ота аёллар характерига психологик жихатдан алохида ахамият каратади ва уларни гурухларга ажратади. Аёлларнинг бир гурухи оиланинг таянчи, мехмондуст булиб униб-усган аёллар булса, иккинчиси - инсоф-сиз, сабрсиз; учинчиси - Fийбатчи, тозаликка риоя килмайдиган аёллар буладилар1.
Дунёга машхур олим, маърифатпарвар Абу Наср Фаробий инсон камолоти, бахти, таъ-лим ва тарбияси, ахлоки, динга муносабати хакидаги карашларини машхур «Фозил одам-лар шахри» ва «Бахт-саодатга эришув хакида» асарларида баён этади2. Фаробий кераксиз урф-одатлардан (хозир хам оилавий хаётда, эр-хотин муносабатларида учрайди) воз ке-чиш, бахт-саодатга эришиш йуллари хакида гапириб, шундай дейди: «Рахбарлар (эр ёки хотин) «ёмон одатларни узида ифодаловчи утмишни хам узгартирмоFи керак. Акс холда утмиш талабларига риоя этиб, унинг кайфия-ти сакланса, турмушда хеч кандай енгиллик, узгариш ва усиш хам булмайди». Шунингдек, «Бахт саодатга эришув йулида нимаики (би-лим, одоб-ахлок, касб-хунар) ёрдам берса, уни сакламок, мустахкамламок, нимаики за-рарли булса, уни фойдали нарсага айланти-ришга харакат килмок зарур»лигини таъкид-лайди3.
Шарк мутафаккирларидан яна бири - Абу Райхон Берунийнинг оилавий муносабат-лар хакидаги карашлари хам алохида эъти-борга лойикдир. Беруний уз карашларида, айникса, хотин-кизлар тарбиясига алохида эътибор каратади. У узининг «Минерология» асарида оила кураётган кизларга ота
онанинг насихатларини келтириб, оиладаги тинчлик-тотувлик, бахтиёрлик купрок аёллар зиммаси-га тушишини таъкидлайди ва шундай ёзади4: «Эй кизим! Сен урганган уйингдан кетиб, но-таниш хонадонга тушмокдасан. Сен булажак куёвингнинг хамма хислатларини билмайсан. Сен ер бул, у эса осмон булади. Демак, сен

1 Жарыкбаев К. Казак психологиясыньщ тарихы. - Ал-маты: «Казакстан», 1996. -160-б.

2 Абу Наср Фаробий. Фозил одамлар шахри. - Т.: Абдулла Кодирий номидаги халк мероси нашриёти, 1993. -224-б.

3 Уша жойда.

4 Беруний. Минерология. - М., 1963. -С. 256.

у билан шундай йул тутки, унинг олдида ер каби камтар булсанг, у осмон каби олижаноб булади. Осмон шифобахш ёмFири билан ерни кукартиргани каби у хам уз мехру шафкати билан сени хушнуд этади. Яна сен унга кани-зак булсанг, у сенга хизматчи булади. Эринг сендан факат юмшок ва ширин сузларгина эшитсин, ярамайдиган ёки эски либосда ёки юзларингга оро берилмаган ва сочларинг тар-тибга солинмаган холда унинг олдида утирма. Абдуллох ибн Жафар исмли ота уз кизини тур-мушга чикараётиб шундай дейди:


- Сен рашк килишдан саклангин, чунки бу ажралиб кетишнинг калитидир. Эрингга хадеб гина килаверсанг нафратни уЙFотади. Яхшиси, сен эринг билан хушмуомала булгин, бу хар кандай сехр-жодудан яхшидир ва сувдан фой-далангин, бу хушбуй нарсаларнинг ичида энг биринчисидир»5. Беруний уз карашларида оила тинчи бе-восита аклли, фаросатли, тарбияли аёллар кулида эканлигига алохида урFу берган. Оилавий муносабатлар масалаларига оид узининг диккатга сазовор карашлари билан ажралиб турувчи мутафаккирлардан бири -Абу Али ибн Синодир. Алломанинг, айникса, аёллар хаётда кандай булишлари кераклиги хакидаги кимматли фикрлари хеч качон уз ахамиятини йукотмайди. Унинг «Тадбири ман-зил» асаридаги «Афсофий бехтарин занхо» булимида аёлларнинг яхши хулкли булиши хакида суз боради ва мазкур асарда аёллар куйидаги хусусиятларга эга булишлари лозим-лиги таъкидланади:

«1. Билимли булсин.

2. У динга ишониши керак.

3. Уятчан, шарм-хаёли булсин.

4. Табиатан жасур булсин.

5. Уз эрини каттик севсин.

6. ТуFиш ва бола тарбияси хакида уйласин.

7. Эзма булмасин.

8. Уз эрига буйсунсин.

9. ТуFри, камтар ва фаросатли булсин.

10. У хеч качон уз шаънига доF туширма-син.

11. Эри билан эхтиёткор булиб, унинг хурматини жойига куйиб, хушмуомала булиши шарт.

5 Уша жойда.

12. У уз вазифасини ва бурчини яхши бил-син.

13. Хотин оила хужалигидаги нарсалардан туFри, тежаб фойдаланишни билсин.

14. У уз табиати ва яхши томонлари билан эридаги камчиликларни йукотсин»1.


Ибн Сино аёлларга ана шундай мураккаб ва хаётий вазифаларни юклайди. Бу уз навба-тида оилани мустахкамлашга туртки булади.
Юсуф Хос Хожибнинг машхур «К1утадFу би-лиг» асарида хам турмуш урток танлашда унинг кайси сифат ва фазилатларига эътибор бериш зарурлиги, инсон шахсига хос сифат ва фази-латларнинг оилавий хаётни бошкаришдаги роли, урни ва ахамияти, эр-хотин узаро му-носабатларининг меъёрлари, фаровон турмуш кечиришнинг мухим шартлари хакида кимматли фикрлар келтирилади2.
Буюк саркарда Амир Темур хам оила куриш масалаларига давлат юмушларидек жуда жиддий эътибор берган. Сохибкирон, хусусан, келин танлаш хакида куйидаги фикр-ларни билдирган: «^илларим, набираларим ва якинларимни уйлантирмок ташвишида келин изламокка эътибор бердим. Бу ишни давлат юмушлари билан тенг курдим. Келин булмишнинг насл-насабини, етти пуштини суриштирдим. Хос одамлар оркали соFлик-саломатлигини, жисмонан камолотини аник-ладим. Келин булмиш насл-насаби, одоб-ахлоки, соFлом ва бакувватлиги билан барча кусурлардан холи булсагина эл-юртга катта туй-томоша бериб, келин тушурдим»3. Буюк аллома Алишер Навоийнинг эр-хотин муносабатлари, бурчлари, аёллар фа-зилати, уларнинг оилада тутган урни хакидаги карашлари бекиёсдир. «Махбуб-ул-кулуб» асарининг «Уйланиш ва хотинлар туFрисидаги» фаслида мутафаккир уйланиш ва унинг фой-даси, оила одоби ва оилада аёлларнинг фа-зилатлари хакида ажойиб фикрларни баён этган. Навоий аёлнинг турмушдаги хиссасига куйидагича тухталади: «Яхши хотин - оиланинг давлати ва бахти. Уйнинг озодалиги ундан, уй эгасининг хотиржам ва осойишталиги ундан.

1 Рахимов С. Абу Али ибн Сино таълим ва тарбия хакида. - Т.: «Укитувчи», 1967. -99-б.

2 Юсуф Хос Хожиб. KутадFу билиг. - Т.: «Юлдузча», 1990. -192-б.

3 Аёл-мукаддассан. - Т., «Ёзувчи», 1999. -242-б.

Хуснли булса - кунгил ёзиFи, хушмуомала булса - жон озиFидир. Окила булса, рУзFорда тартиб-интизом булади, асбоб-анжомлар по-киза ва саранжом туради»4.
Козок окини (шоир) Шал (Тилеуке) КулкеуFли шеърларидаги педагогик ва психологик карашлар ижтимоий асосда курилган булиб, йигитнинг бошидаги боFи оиладан бошланишини уктиради. КулкеуFли «Учраса эр йигитга яхши хотин, яхши хотин чикаради эр номини. Агар хотини ёмон булса, унда эр номини ёмон отга колдиради» деб, йигитнинг ёри яхши булса - бошига кунган давлати, ёмон булса - эрнинг шури эканлигини таъ-кидлаб, ёр танлаш масаласига катта эътибор каратади. Шунга кура, шоир узининг «Аёллар туFрисида» номли шеърида «ёмон хотин эри билан урушади, мехмон келса кобоFи тириша-ди, бу уйдан чой ичганнинг фойдаси йук деб, мехмон у уйни тарк этади», дейди5.
Жумладан, XIX асрнинг иккинчи ярмида яшаб ижод этган шарк мутафаккирларидан бири Ахмад Дониш узининг «Наводир ул-вакоеъ» («Нодир вокеалар») номли асарида «Никох одоблари баёни, уйланиш шартлари, кайнона ва келиннинг хусумати» хакида ба-тафсил баён килган6. Мутафаккирнинг фикри-ча, инсон муайян ёшга етгандан кейин унда оила куриш, уйланишга зарурат пайдо булади. Албатта, бу даврда инсон оила, оилавий бахт, эр-хотинлик, фарзандлик, ота-оналик бурчлари хакида тушунчага эга булади. Дархакикат, донишманд аёлни севмок, хурмат килмок хар бир эркак (эр)нинг вазифаси эканлигини айтиб утади. Оилавий бахт инсонларнинг орзу-истаклари, максадларига етишиб яшаш-дир. Ахмад Дониш оилавий бахт купрок хо-тинларга боFлик, чунки эркак учун солиха хотиндан ортикрок хеч бир неъмат йукдир, оиладаги иноклик, тотувлик, саранжомлик улар кулидадир, деган фикрларни хамда оила куриш мотивларини кенгрок ёритиб беради7.
Шоир ва маърифатпарвар Абай Кунанбаев уз асарлари, угит-насихатларида таълим-

4 Алишер Навоий. Махбуб-ул-Кулуб. - Т., 1966. 13-жилд. -244-б.

5 Жарыкбаев К. Казак психологиясыньщ тарихы. -Алматы: «Казакстан», 1996. -160-б.

6 Ахмад Дониш. «Наводир ул-вакоеъ», - Душанбе: «Дониш», 1989. -339-б.

7 Уша жойда.

тарбия масалаларига катта эътибор каратган. Алломанинг насихатларидаги тарбиявий аха-мият нихоятда диккатга сазовордир. Олим уз шеърларида козок халкининг узига хос хусу-сиятлари, урф-одат ва анъаналарини батаф-сил баён этади. Масалан, «Куёв чакир, кизни узат, туйни бошла. Кизни таништир - халк хур-сандчилигингни бахам курсин, ёр-ёр билан беточар бор, улансиз шулар кизик булмайди-да», дейди1. Абай юкоридаги мисрада козок халкининг узига хос - кизни таништириш, уза-тиш, ёр-ёр, беточар каби урф-одатларининг мавжудлигини тасвирлаган. Шунингдек, Абай козок кизларининг узига хос хусусиятлари, характер сифатларини «Каламкош», «Киз сузи», «Кузимнинг кораси» ва бошка шеърларида хам батафсил ёритган.


XIX асрнинг иккинчи ярми XX асрнинг бо-шида яшаб ижод этган татар олими Ризоуддин ибн Фахруддиннинг «Оила» асарида одоб-ахлок, оила ва никох, оиладаги узаро муноса-батлар, ота-онанинг вазифалари, фарзандлар бурчи, бола тарбиясидаги аёлнинг роли, аёл-ларнинг умумий вазифаси, уйлантиришда ота-онанинг вазифалари хусусида Fоятда ибратли маслахатлар ва йул-йуриклар берилган2.
Олим мазкур асарда уйланиш ва хотинлар вазифаси борасида куйидагиларни таъкид-лайди: «... уйланиш масаласини ислом ша-риати буюк нарсалардан деб билиб, оила ту-зишни мамлакат ташкил килиш кадар керакли хисоблаб, бу борада бир канча низомлар хам чикканлиги маълум. Оила учун чиккан низом-ларни, бир кунмас бир кун келиб, вакти ет-ганда амал этувчилар уз оилаларини куркам равишда тузар ва нихоят, ушбу кичкина мам-лакатни идора кила олурлар. Шу сабабдан, купми-озми суражак умрларини рохат билан кечиришар ва умрларидан колган санокли со-атлари барокатли булур»3.
«... Агарда оила кемага ухшатилса, хотун кеманинг куйруFи (рули) хукмида булур. Да-рёда катта кувватга эга булган кема куйрук харакатига эргашиб юргани каби, мамлакат мисолида булган оилаларда оила ичида булган

1 Абай Ибрагим Кунанбаев. Слова назидания. / Пер. с каз. - Алматы: «Рауан», 1995. -С. 135.

2 Ризоуддин ибн Фахруддин. Оила. / Таржимон: Т.Зиёев. - Т.: «Мехнат», 1991. - 64-б.

3 Уша жойда. хотун харакатига эргашурлар. Куз унгимизда булган халкларнинг ахволи, хотунлар ахволи билан бир вактда муносиб булмоFи ушбу даъ-вонинг дурустлигини исбот этур. Хотунлари тарбияли булган халк - тарбияли-ю, хотунлари тарбиясиз булган халк тарбиясиз, хотунлари тиришкок, тадбиркор, иродали булган халк - бою, хотунлари ялков ёки исрофгар халк факир булиши аникдир»4.


XIX аср охири ва ХХ аср бошларида яшаб утган олима Фахр-ул Банот СибFатуллох кизи-нинг «Кизлар тарбияси», «Оила сабоклари» каби мухим тарбиявий ахамиятга эга булган асарлари мавжуд. Олиманинг «Оила сабок-лари» рисоласида хотин-кизларнинг тар-бия, ахлок, одоб масалалари, уй-рУзFор ва бола тарбияси, саломатлик ва оила сихатини саклаш хусусида, кариндошлар муносаба-ти, кайнона-келин муносабати, келиннинг вазифалари хакидагитарбиявий ахамиятга эга булган панд-насихатлар урин олган5. XX аср Туркистон жадидчилик харакати-нинг улкан намояндаларидан бири Абдурауф Фитрат оила масаласига ва унинг жамият хаётидаги тутган урнига алохида эътибор каратади. Алломанинг «Оила ёки оила бош-кариш тартиблари» асарида оила куриш зару-ратидан тортиб, оила аъзоларининг узаро му-носабатлари, ота-она, фарзандларнинг хукук ва бурчлари, фарзанд тарбияси хакидаги карашлари чукур ёритиб берилган6. Дониш-манд мазкур асарда уйланиш ва булажак эр-хотин, биринчи навбатда, нималарга ахамият бериши лозимлиги хакида кимматли фикрла-рини илгари суради.Адибнинг «Оила»7 асарида эса уйланмок зарур булганда кандай хотинни танлаш лозимлиги, махр ва туй кандай булиши керак-лиги, эр-хотиннинг кандай яшамокликлари, ота-онанинг хак-хукуклари ва кизларнинг илм олишлари хусусидаги кимматли фикрла-ри диккатга сазовордир.

2.3 Юсуф Хос Хожиб ижодида аҳлоқий маданият масалаларининг ёритилиши.Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгач, мамлакатимизда катта ўзгаришлар юз берди. Жумладан, миллий қадриятларимиз қайта тиклана бошлади. Оллоҳа ҳамду санолар бўлсинким, 80йилдан кўпроқ давр ичида унитилган қадриятларимиз сата-секин тикланиши, бу ҳам мустақиллик меваси ҳамда унинг шарофати, туфайли десак хато қилмасак керак. Ўзбек халқининг қадриятлари умуминсоний қадриятлар орасида алоҳида ўрин тўтади ва муҳим тарбиявий аҳамият касб этади. Ҳаёт сарвари инсондир. Доно халқимиз қадриятлари орасида янги авлоднинг она қорнида пайдо бўлиши, дунёга келиши ва камолотга эришуви билан боғлиқлиги бағоят ибратлидир. Бу ҳақда қанчадан-қанча афсоналар, ривоятлар, ҳикматлар яратилган. Улар орасида халқимиз умум таълим тарбияси, донишмандлиги, ахлоқ-одоби жамўлжам бўлган педагогик қарашлари маънавий, ахлоқий ҳамда руҳий тарбияси ва мулкий тарбия анъаналари ётади. Шарқ халқлари ижтимой ҳаётини ривожланиш ҳам асосан халқимизнинг азалий қадриятларида мужассам бўлган бўлиб, унда фарзанд тарбияси муҳим аҳамият касб этиб келмоқда. Республикамиз миқиёсида баркамол авлод тарбиясига жудда катта эътибор қаратилмоқда айнан ана шу этибор туфайли мамлакат фаровонлигини биз ёшларга ишониш орқали бизга янада маъсулят ҳисси юкланади. Бундай ишончни оқлаш учун ёшлар янада кўпроқ меҳнат қилмоғимиз ва ўз ижодий ишларимизни илм-фанга бағишламоғимиз керак бўлади.Ўсиб келаётган ёш авлодни ҳар томонлам тарбиялаш учун юртимиз раҳнамоси И.А.Каримовнинг ҳатти-ҳаракати билан мамлакатимиздаги барча турдаги таълим масканларида янги ўқув жиҳозлари, замонавий техника ва техналогиялар билан жиҳозланиши бежиз эмас албатта. Ушбу шарт-



шароитлардан унимли фойдаланиш орқали мутафаккирлар ижодини илмий,амалий-назарий жиҳатларини ёш авлод онгига сингдириш муҳим масалалардан биридир.Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг барча асарларида ёш авлодни миллий қадриятлар асосида тарбиялаш, ўқувчиларни назарий билимларини бобокалонларимизнинг илмий-маърифий ижодиётига оид ғоялари, уларнинг панд-насиҳатлари ва ўгитлари асосида ёшларни мулкий онгини ошириш ҳамда ўқувчиларни маънавий маданиятини шакиллантириш билан боғлиқ фикр-мулохазаларини таркиб топтириш каби ғоялари келтирилган.Ушбу ғоялар асосида ёшларни маънавий дунёқарашларини назарий жихатдан шакиллантириш бугунги куннинг устивор вазифаларидандир. Бизга маълумки ўтмиш тажрибаларисиз ватанни равнақ топтириш ва юксалтириш жуда мушкул ишдир. Юсуф Хос Хожиб ўз даврининг етук мутафаккири, чукур билимли, донишманд инсон эди. Буни асарнинг мундарижаси ва мазмунидан ҳам билсак бўлади. У ўз асарида тиббиёт, фалакиёт, тарих, табииёт, география, риёзиёт, хандаса, фалсафа, адабиёт, таълим-тарбия, дипломатия, фиқҳ сохасига оид фикрларни баён этиб, файласуф ва қомусий олим сифатида ўзини намоён этди. Чунончи, у барча ижтимоий табакалар ўртасидаги муомала-муносабатларни ёритиш билан бирга, дипломатияга оид коидалар тизимини яратди, турли касб эгаларининг касбу корига оид талаблар ва жамиятнинг ахлокий тамойилларини тараннум этиш билан таълим-тарбия сохасида ўзига хос услубн яратди.Қутадғу билиг-бахт-саодатга элтувчи билим, таълим деган маънони билдиради. Демак асар номидан ҳам унинг панд-насихат, таълим-тарбияга оид етук дидактик асар, хар томонлама етук инсон ни тарбиялайдиган дарслик эканлиги яққол кўриниб турибди. «Қутадғу билиг» асари Шарқда панднома туркумидаги анъанавий китоб тузиш тартибига риоя килинган холда тузилг

Хулоса
Хулоса килиб айтганда, мустакиллик шаро-фати билан мамлакатимизда маънан барка-мол, жисмонан соFлом, интеллектуал етук ав-лодни тарбиялашга катта эътибор берилмокда. Бундай шароитда оилада фарзанд тарбиялаш борасидаги анъаналаримиз давр рухи ва эхтиёжлари билан чамбарчас боFланиб, яна-да уз ахамиятини якколрок намоён этмокда. Шу сабабли оилани мустахкамлаш, унинг маънавий-ахлокий тарбия борасидаги урнини кучайтириш масаласи давлатимиз сиёсати-нинг асосий буFинини ташкил этмокда.Хозирги даврда оила, оила-никох муноса-батлари, оиладаги психологик мухит, таълим-тарбия ва унинг этнопсихологик хусусиятла-рини тадкик этиш мухим муаммолардан бири булиб хисобланади.Оила куриш улкан вокеа. Бу нафакат мил-лий, балки умумбашарий кадрият. УлуF алло-маларимиз оила куриш, уйланишга даъват эт-ганларида, ота-боболаримизнинг келин-куёв аждодларини суриштиришларида хам жисмонан, хам рухан баркамол келин ёки куёв танлаш масаласига накадар жиддий эътибор каратилганини курамиз. Айникса кизларнинг бу борада купрок ва жиддийрок «имтихон»га солинишлари замирида буюк хикмат бор. Янги оилавий жуфтликнинг ташкил топиши унинг аъзоларидан узларида никохгача мав-жуд булмаган интегратив сифатларни шакл-лантиришларини такозо этади. Бир вактнинг узида оила куриш келин-куёвларнинг англа-ган холда нималардандир узларини чегара-лашларига розиликлари хамдир. Ёш оила ти-зим сифатида маълум шароитларда унинг эле-ментларини куллаб-кувватловчи узини-узи бошкариш механизмларини хам шаклланти-ради. Мазкур механизмлар оилавий хаётнинг турли сохаларидаги типик хулк-атвор норма-ларидир Юкоридаги алломаларимизнинг фикрла-ридан хулоса шуки, аёлларда нафакат ташки ва ички гузаллик, шу билан бирга ахлокий киёфанинг баркамол булиши хам максадга мувофикдир. Бу уз навбатида, бевосита оиладаги тарбияга боFлик. Тарбиянинг куп жихатлари ота-онанинг ахлокий етуклигига, улар уртасидаги муносабатнинг иликлигига ва оиладаги психологик мухитга хам бевосита алокадор. Чунки ота-онанинг ахлокий киёфаси тарбияда мухим роль уйнайди.Шунингдек, маънавий баркамол, жисмоний соFлом фарзандларни вояга етказишда оилада амалга ошириладиган ахлок, одоб тарбияси-нинг урни бенихоя катта. Халкимизнинг ахлок ва одоб тарбияси борасидаги анъаналари, кадриятлари асрлар давомида шаклланиб, ри-вожланиб келган. Исломга кадар юзага кел-ган ахлокий кадриятлар, исломий анъаналар, буюк мутафаккирларнинг хикматли сузлари, халк оFзаки ижодида ифодаланган маросим-лар, урф-одатлар, муомала ва юриш-туриш коидалари оиладаги ахлок, одоб тарбиясига асос булган.Юкорида кайд этилган Шарк мутаффак-кирларининг оила ва тарбия хакидаги тадки-котларини урганиш жараёнида куйидаги ху-лосаларга келишимиз мумкин.

Оила жамиятнинг мухим таркибий кисми хисобланади. Оиланинг шаклланиши ва ривож-ланиши жамият хаётидаги сиёсий, иктисодий, ижтимоий, маънавий муносабатлар билан бевосита боFл и к равишда амалга ошган. Жамият хаётида булиб турадиган узгаришлар, киши-ларнинг турмуш тарзи, яшаш ва мехнат килиш шароитлари, миллий ахлок меъёрлари, психо-логияси, диний эътикодлари хам оилавий му-носабатларнинг ахлокий, хукукий, ижтимоий мезонларига таъсир курсатган.Оила муаммосига баFишланган тадкикот-ларни урганар эканмиз, унда оилавий му-носабатларнинг хукукий, ахлокий асослари, ота-оналарнинг жамият ва фарзандлари ол-дидаги бурчи масаласи доим олимларнинг диккат марказида булган. Шунингдек, ёшлар оиланинг буюк маънавият, кадрият, бурч ва масъулият эканини англаб етмоклари зарур-лиги, йигит ва кизлар мустахкам оилани шакл-лантириш борасидаги миллий анъаналаримиз, кадриятларимиз хакида ёшлигидан тула ва туFри тасаввурга эга булишлари лозимли-гини таъкидлаганлар. Чунки оиладаги хаёт, ота-онанинг бир-бирига муносабати хам ана шундай тушунча ва тасаввурлар шаклланиши-нинг асосий шартларидандир.Шарк олимларининг асарларида уйланиш, келин танлаш масалалари хар доим диккат марказида булиб келган, чунки тарихнинг турли хил даврларида хам келинлар авлодлар да-вомчиси сифатида эътироф этилган




Фойдаланилган адабиётлар:
Download 20,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish