1-rasm. AO “Uralburmash” zavodida ishlab chiыarilgan III244,5OK-PV-1R markali uch sharoshkali dolota
Burg‘ilanayotgan kon jinslarining xususiyatlariga bog‘liq ravishda sharoshkali dolotalarning 8 turi ishlatiladi (1-jadval).
Dolota turi
Ishlatilish ko‘lami
Kon jinslarining Protodьyakonov shkalasi bo‘yicha qattiqlik koeffitsienti
SHaroshkalarning turlari
M
YUmshoq (myagkie) jinslar
5
Frezerli tishlar bilan
MZ
YUmshoq abraziv jinslar
5
O‘rnatilgan qotishmali tishlar bilan
S
O‘rtacha (sredney) qattiqlikdagi jinslar
6
Frezerli tishlar bilan
T
Qattiq (tverdыe) jinslar
6-8
Frezerli tishlar bilan
TZ
Qattiq abraziv jinslar
8-14
O‘rnatilgan qotishmali tishlar bilan
TK
Qattiq va mustaxkam qatlamli jinslar
10
Frezerli va o‘rnatilgan tishlar kombinatsiyasi bilan
K
Mustaxkam (krepkie) jinslar
10-12
O‘rnatilgan qotishmali tishlar bilan
OK
Juda mustaxkam (ochenь krepkie) abraziv jinslar
14 va undan katta
O‘rnatilgan qotishmali tishlar bilan
SHaroshkali dolota va burg‘ilash shtangasi birgalikda burg‘ilash stavini tashkil etadi.
Burg‘ilash shtangalari komplektiga bitta oxirgi shtanga va bir nechta ishchi shtangalar kiradi. Oxirgi shtanga (zaburnik) dolota va ishchi shtanga oralig‘ida o‘rnatiladi. SHtanga qalindevorli trubadan yasalib ikkala uchiga konussimon ichki rezba ochilgan quyma qotirilgan. Quyma ichki teshigi orqali siqilgan havo yoki aralashma o‘tadi. YUqorigi quyma uyasida yana bitta kichik diametrli konussimon rezьba ochilgan bo‘lib, vertlyug shpindelini shtangaga ulash uchun xizmat qiladi.
Ishchi shtanga katta uzunlikka ega bo‘lib oxirgi shtanganing konstruksiyasidan farq qiladi. Ishchi shtanganing bir uchi tashqi konussimon rezьba bilan jihozlangan.
SHtanga diametri burg‘ilangan kon jinslarini chiqarish uchun dolota diametridan 20-50 mm kichik olinadi.
SHaroshkali burg‘ilash stanogining machtasi po‘lat ugolnik va shvellerlardan payvandlab yasalgan fermadan iborat. Machtaning pastki qismi stanok platformasi bilan sharnirli bog‘langan. Machtaga uni ko‘tarish va tushirish uchun mexanizm maxkamlangan. Bu mexanizm yordamida machta vertikal ish holatiga va gorizontal transport holatiga keltiriladi. Machtani ko‘tarish va tushirish gidrotsilindrlar yoki kanatli mexanizm yordamida bajariladi.
Machtada aylantirgich, burg‘ilash stavini uzatish va ko‘tarish, burg‘ilash stavini qotirish va echish mexanizmlari, shtangalarni saqlash va uzatish qurilmasi joylashadi.
SHtangalarni saqlash va uzatish qurilmasi (separator) ning vazifasi kasseta uyalarida ushlab turilgan ishchi shtangalarni burg‘ilash staviga o‘tqazishni va undan ajratib olishni mexanizatsiyalashtiradi. Ishchi shtangalarni burg‘ilash o‘qiga uzatish uchun separator gidrotsilindr yordamida buriladi.
SHtangalarni va dolotani echish va qotirish uchun echish-qotirish mexanizmi qo‘llaniladi. Bu mexanizm yordamida shtangalar va dolotani echish va qotirish to‘liq mexanizatsiyalashtiriladi. Bu mexanizm machtaning pastki qismida joylashib qisqich qurilmasi va rezbani siljitish mexanizmidan tashkil topgan. Bu jarayonlar gidrotsilindrlar yordamida bajariladi. Rezbali birikma siljitilgandan so‘ng aylantirgich yordamida echiladi yoki qotiriladi.
Keskich koronkali aylantirish bilan burg‘ilovchi stanoklar ishchi uskunalari kesuvchi burg‘ilash dolotasi va shnekli burg‘ilash shtangasidan iborat.
Burg‘ilash dolotasi kon jinsini buzuvchi elementining zaboy bilan kontaktiga ko‘ra: doimiy kontaktda bo‘luvchi – qanotli yoki panjali; o‘zgaruvchan kontakda bo‘luvchi – keskich tayanchlarda aylanuvchi dolota ko‘rinishida bo‘ladi. Birinchi toifadagi dolotalar qattiq qotishma bilan mustaxkamlangan yassi korpus va xvostovik
SHaroshkasiz burg‘ilarning tasnifi va tog‘ jinslariga ta’siri Burg‘i – burg‘ilash jarayonida quduq tubidagi tog‘ jinslarini mexanik maydalashga mo‘ljallangan asbob.
Tog‘ jinslariga ko‘rsatadigan ta’siri bo‘yicha burg‘ilar quyidagicha tavsiflanadi:
1. Kesib parchalovchi burg‘ilar yumshoq (yopishqoq, plastik) tog‘ jinslari (loy, qum, gil, yumshoq mergel, bo‘r)ni burg‘ilashga mo‘ljallangan. Lekin burg‘ining ishchi qirrasini tez ishdan chiqishi sababli qattiq orazivli tog‘ jinslarini burg‘ilashga yaroqsiz hisoblanadi. SHuning uchun burg‘ilanayotgan tog‘ jinslarining mustahkamligiga qarab burg‘i tig‘iga har xil shakllar beriladi. Burg‘ining eyilishga chidamliligini oshirish uchun pastki qismiga yoki qirralariga qatgiq qotishmalar yopishtiriladi.
2. Maydalab parchalovchi burg‘ilar – o‘rta qattiqlikdagi va abraziv xossali zich, qattiq qatlam (gil, alevrolit, qumtosh, dolomit, angidrit, kremniylashgan jinslar)li tog‘ jinslarini burg‘ilashga mo‘ljallangan. Burg‘i ikkita va uchta konussimon, o‘zi tozalovchi sharoshkalardan iborat. Hozir burg‘ilash burg‘isi va kallagining maydalovchi turlari ko‘proq tayyorlanadi. Bu burg‘ilar bilan ishlashda, quduq tubidagi tog‘ jinslari sharoshkatishlarining ta’siridan emiriladi.
3. Kesib ishqalovchi sharoshkasiz PDC va yuqori qotishmali burg‘ilar – qattiq, o‘rta qattiq va abraziv tog‘ jinslarini emirishga mo‘ljallangan.
