Mavzu: Samarqand Reja: Samarqand va uning tarixi

Shayboniylar va Ashtarxoniylar davrida (XVI-XVIII asrlar)

1500 yil Shayboniyxon SAMARQANDni deyarli urushsiz bosib oldi. 16-asr oʻrtalarigacha SAMARQAND Shayboniylar davlatining poytaxti boʻlib turdi. Oʻsha vaqgdan rus bosqiniga qadar (1868) Buxoro xonligi (amirligi) tarkibqda boʻlib keddi.

Shayboniylar daxmasi - Samarqanddagi oʻrta asr meʼmoriy yodgorligi (16-asr). Shapboniyxon 1510 y. Ismoil I Safaviy bilan boʻlgan jangda halok boʻlgach, Samarqandga olib kelinib oʻzi kurgan madrasada marmar supa ostiga dafn etilgan. Supa ostiga Shayboniyxondan tashqari boshqa shayboniy sultonlar va malikalar: Mahmud Sulton (1503—04 y. oʻldirilgan), Maxdiy Sulton, Hamza Sulton (1511 y. oʻldirilgan), Muhammad Temur Sulton (1511 y.v.e.), Qutlugʻ Muhammad Sulton (1545 y.v.e.), Abulxayr Sulton (1511 y. udsirilgan), Yodgor Sultonim (1526 y.v.e.), Shaxribonu xonim (1535 y.v.e.), Shoh Sulton xonim (1530 y.v.e.), Suyunch Muhammad Sulton (1586 y.v.e.) lar dafn etilgan.

Registon ansamblida Ulugʻbek davrida bunyod etilgan Mirzoyi karvonsaroyi (15-asr) oʻrnida Samarqand hokimi Yalangtoʻshbiy Bahodir Madrasa va jome masjid qurdirgan (1641—46). Karvonsaroy asosi ustiga Madrasa (shim. sharqiy qismida), hujralar oʻrnida peshtoq gumbazli masjid (gʻarbida) joylashgan. Dastlab "Yalangtoʻshbiy kichik madrasasi" deb nomlangan. Keyinchalik masjid bezagida boshqa bir obida qurilishiga yetadigan miqdorda oltin sarflangani uchun "tillakori" (tilladan ishlov berilgan) deb yuritila boshlagan. Tilla Qori madrasasidan shahar jome masjvdi va Madrasa sifatida foydalanilgan. Peshtoq ravogʻidagi marmar taxtachada bezak ishlari 1659—60 yillarda bajarilganligi yozilgan.

Mirzo Ulugʻbek xonaqohi oʻrniga Yalangtoʻsh Bahodir Sherdor madrasasini (1619—36) qurdirgan. Ulugʻbek madrasasining roʻparasida joylashgan.

1723—30 yillarda qozokdar bosqini davrida katta talofat koʻrdi. 1740—47 ylarda Nodirshohga tobe boʻldi. 17-asrning 1-yarmida olchin urugʻidan chiqqan oʻzbek harbiyzamindorlarining yirik vakili Yalangtoʻsh Bahodir SAMARQAND hokimi boʻlgan. 1758—1868 ylarda esa SAMARQAND Buxoro amirligiga itoat qilgan.