Mavzu: Samarqand Reja: Samarqand va uning tarixi

Somoniylar va Qoraxoniylar davri

Arablarga qarshi koʻtarilgan qoʻzgʻolonlarni bostirishga faol qatnashgan mahalliy zamindor aholi vakillari 9-asr 20 yillaridan Movarounnaxr va viloyatlarini boshqarishga tortildi, jumladan, SAMARQANDni boshqarish Somoniylar qoʻliga oʻtdi. Oʻsha vaqtdan SAMARQAND — Somoniylar davlatining poytaxti boʻldi. 887 yildan birinchi marta somoniylar kumush tangalari SAMARQANDda zarb qilina boshladi. Somoniylar poytaxti Buxoroga koʻchirilgandan (889) soʻng ham SAMARQAND Movarounnahrning eng yirik xunarmandchilik va savdo markazlaridan biri boʻlib qoldi. 11 a.dan SAMARQAND Qoraxoniylar davlati tarkibiga kirgan. Qoraxoniylar davrida turli oʻlkalarning birlashishi fan va madaniyat rivojiga ham imkon berdi. Bu davrda Samarqand ham maʼmuriy, ham madaniy markaz sifatida ahamiyati oshib, yanada kengayib, rivojlanib borgan. Qoraxoniylar fan va madaniyatning oʻlka hayotidagi muhim oʻrnini anglab unga homiylik qilishgan. Buyuk ipak yoʻli asosidagi hududlararo savdo-sotiq yanada ravnaq topdi.

Shu davrda Samarqandda Ibrohim tamgachxon madrasasi va kasalxonasi bunyod etilgan. Ibrohim ibn husayn davrida (1178-1202) Samarqandda katta saroy qurilgan.^[1]

XI asrda Samarqandda Qoraxoniylar Shohi Zinda maqbarasini barpo etdilar. ^[2] Keyinchalik xuddi shu yerga 1066 yili Tamg‘ach Bo‘g‘raxon madrasasi qurildi va unga tutash bir qator turkum majmua yuzaga keldi. XI-XII asrlarda serhasham bezatilgan boshqa maqbaralar vujudga kela boshladi. Arxeologlar ulardan bir nechtasini XIV asr inshoatlarining g‘arb tamonidagi yo‘lakdan qazib topdilar. Ular bezaklari bilan Temur davri maqbaralaridan farq qilgan. O‘sha davrda ham, Qusam ibn Abbos maqbarasi «muqqadas» hisoblanib ziyorat qilingan.

Amaliy bezak sanʼati — naqshinkorlik, ganchkorlik va kulolchilik yoʻnalishlari rivojlangan. Adabiyot yuksalgan. Yusuf Xos Hojibt\nt "Qutadgʻu bilig", Mahmud Qoshgʻariynit "Devonu lugʻotit turk" kabi asarlari shu davrda yaratilgan.

11-asrda SAMARQANDni Saljuqiylar bosib olgan. 12-asrdan Qoraxitoylarga tobe boʻlgan. 1210 yildan Muhammad Xorazmshoh davlati tarkibida. 1212 yil Samarqandliklar Xorazmshohga qarshi qoʻzgʻolon koʻtargan.